ABŞ-da yerləşən Smitson İnstitutunun arxivlərində CIA qərargahı önündə yerləşən məşhur 'Kryptos' heykəlinin illərdir sirr olaraq qalan dördüncü kodunun açılması ilə bağlı mühüm bir sənəd aşkar edilib. 'Kryptos' heykəli 1990-cı ildə amerikalı sənətçi Cim Sanborn tərəfindən yaradılıb. Böyük mis plitədən ibarət olan bu heykəlin üzərinə latın hərfləri ilə sirli bir şifrəli yazı həkk olunub.

Bu günə qədər 'Kryptos' üzərindəki dörd koddan yalnız üçü deşifrə edilib. Dördüncü kod isə həll olunmamış qalırdı və dünyanın ən məşhur sirli kodlarından biri hesab olunurdu. Maraqlısı odur ki, Sanbornun sözlərinə görə, heykəldə beşinci bir kod da mövcuddur, lakin onu yalnız dördüncü kodun açılmasından sonra oxumaq mümkün olar.

2025-ci ildə Sanborn dördüncü kodun həllini satışa çıxarmağı planlaşdırmışdı. Lakin bu sirli kodun açılması gözlənilməz bir hadisə ilə əlaqədar başqa bir şəkildə ortaya çıxdı. Jurnalistlər Jared Kobek və Riçard Birn Smitson arxivlərində tapdıqları sənədlər vasitəsilə kodun mətnini üzə çıxardılar. Bu tapıntı texniki analiz nəticəsində deyil, sənədləri idarəetmə prosesində buraxılmış bir səhv sayəsində mümkün olub.

Bununla belə, arxivdəki materiallar 2075-ci ilə qədər ictimaiyyətə bağlanıb. Bunun səbəbi Sanbornun intellektual mülkiyyət hüquqlarını qorumaq məqsədidir. Kobek və Birn isə tapdıqları məlumatları yayımlamayacaqlarını bildiriblər. Onlar əlavə ediblər ki, kodun şifrələmə üsulları hələ də tam başa düşülməyib və dördüncü kod ilə beşinci kod arasındakı əlaqə haqqında əllərində heç bir məlumat yoxdur. Bu isə o deməkdir ki, hələlik 'Kryptos'un sirri tam olaraq açılmayıb.

Bu tapıntı, elmi araşdırmaların və sənət əsərlərinin arxivlərdə necə qorunduğu, eyni zamanda bu cür sirli hekayələrin insan marağını necə cəlb etdiyi barədə düşünməyə vadar edir.