Oklahoma Universitetindən Manuel Barrientos və həmkarlarının apardığı yeni araşdırma göstərib ki, Günəş sistemimizə yaxın ərazilərdə yerləşən ağ cırtdan ulduzların 0.6%-dən 2.5%-ə qədəri dramatik soyuma gecikmələri yaşayır. Bu proses, yaşayış zonalarının milyardlarla il daha uzun müddət aktiv qalmasına səbəb ola bilər. Bu fenomenin sirri neon-22 adlı elementdə gizlidir. Neon-22, ağ cırtdanların daxilində karbon və oksigendən sonra ən çox rast gəlinən elementdir.

Araşdırma zamanı aşkar edilib ki, ağ cırtdanların kütləsinin ən azı 2.5%-ni neon-22 təşkil etdikdə, onların nüvəsi kristallaşarkən "distillə" adlanan bir proses baş verir. Bu prosesdə bərk kristallar neon-22 ilə zəifləmiş olur və ətrafdakı mayedən daha yüngül hala gəlir. Nəticədə, bu kristallar yuxarı qalxaraq əriməyə başlayır. Bu "astronomik lava lampası" prosesində böyük miqdarda cazibə enerjisi sərbəst buraxılır və ağ cırtdanın soyuması 10 milyard ilə qədər dayanır.

Neon-22 elementinin ulduzun həyat dövründə, xüsusilə də helium yanma mərhələsində əmələ gəldiyi məlumdur. Bu mərhələdə karbon-azot-oksigen (CNO) dövrü zamanı yaranan azot-14 neon-22-yə çevrilir. İlk mərhələdə karbon, azot və oksigenin (ümumi olaraq "metallıq" adlandırılır) yüksək miqdarda olduğu ulduzlar daha çox neon-22 istehsal edir və bu da onların ağ cırtdan formasını müəyyən edir.

Tədqiqat qrupu bu nəzəriyyəni yoxlamaq üçün Günəşə yaxın 500 parsek məsafədə yerləşən ulduzların yüksək dəqiqlikli spektral ölçmələrini ehtiva edən Hypatia kataloqundan təxminən 4000 ulduzu analiz edib. MESA ulduz təkamülü kodundan istifadə edərək, hər bir ulduzun ağ cırtdan formasında nə qədər neon-22 istehsal edəcəyini modelləşdiriblər.

Tədqiqatçılar tərəfindən edilən proqnozlar Avropa Kosmik Agentliyinin (ESA) Gaia peyki tərəfindən müşahidə edilən məlumatlarla böyük uyğunluq göstərir. Gaia peyki, ulduz parlaqlığı diaqramlarında "Q qolu" adlanan qeyri-adi bir ağ cırtdan qruplaşmasını aşkar edib. Kütləvi ağ cırtdanların təxminən 6%-i soyuma prosesini 10 milyard ilə qədər dayandırıb ki, bu da "kosmik tıxac" kimi təsvir edilir. Bundan əlavə, bu ulduzların hərəkət sürətləri onların yaşını göstərən parlaqlığından daha yüksəkdir. Bu, soyuma gecikməsinin bir göstəricisidir.

Araşdırma həmçinin qalaktik miqyasda maraqlı bir nümunə ortaya qoyur. Araşdırma qrupu, Süd Yolu qalaktikasının ulduz populyasiyalarını əhatə edən hərtərəfli modeldən istifadə edərək, distillə olunmuş ağ cırtdanların qalaktikanın mərkəzinə yaxın ərazilərdə (2 kiloparsek daxilində 7.6%) daha çox olduğunu, xarici diskə doğru isə (8-10 kiloparsek məsafəsində 1.0%) azaldığını müəyyən edib. Bu meyl, qalaktikanın kimyəvi tərkibini əks etdirir; neonla zəngin ağ cırtdanlar istehsal edə bilən metal zəngin ulduzlar daxili bölgələrdə daha çoxdur.

Bu kəşf astrobiologiya üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Neon distillə prosesi keçirən ağ cırtdanlar, yaşayış zonalarını əvvəllər düşünüləndən daha uzun müddət saxlayır və bu zonalar ulduzdan daha uzaqda yerləşir. Bu, orbitdə olan planetlərə təsir edən cazibə qüvvələrinin dağıdıcı təsirini azaldır. Süd Yolu qalaktikasında milyardlarla ağ cırtdan ulduzun mövcud olduğunu nəzərə alsaq, onların əhəmiyyətli bir hissəsi bu uzunmüddətli yaşayış zonalarına sahib ola bilər. Bu da kainatda həyatın mövcudluğu üçün daha çox imkanlar yaradır.