Zaman: İllüziya, ya reallıq?

İspan fizik Alberto Casas özünün son kitabı 'Zamanın illüziyası'nda zaman anlayışını fiziki nəzəriyyələr əsasında araşdırır. O, bildirir ki, zaman özü illüziya deyil, lakin bizim onu necə qavramağımız illüziya ola bilər. Casas deyir ki, hər hansı bir hadisəni təsvir etmək üçün üç məkan koordinatı və bir zaman koordinatı tələb olunur. Ancaq zamanın keçməsi hissi, entropiyanın artması ilə əlaqədardır.

Keçmiş, gələcək və indiki zamanın fiziki əsası

Casasın fikrincə, nə keçmiş, nə də gələcək tamamilə sabitdir. Nəzəri fizika göstərir ki, keçmiş və gələcək hadisələrin məlumatları fiziki qanunlarla müəyyən edilir. Məsələn, entropiyanın artması keçmişin daha aydın bir şəkildə yadda saxlanılmasını təmin edir, lakin bu, gələcəyin qeyri-mümkün olduğunu göstərmir.

Zamanla səyahət mümkündür?

Casas zaman içində səyahət barədə də danışır. O, gələcəyə səyahətin fiziki olaraq mümkün olduğunu vurğulayır. Məsələn, yüksək sürətlə hərəkət edən obyektlər və ya güclü cazibə sahələrinin təsiri ilə zamanın daha yavaş keçməsi sübut olunmuş faktlardır. Ancaq keçmişə səyahət, nəzəri olaraq mümkün olsa da, praktik olaraq çox çətindir. Bu, yalnız ekzotik materiya və enerji konfiqurasiyaları ilə gerçəkləşə bilər.

Azad iradə: Beynin yaratdığı illüziya

Alberto Casas azad iradənin də bir illüziya olduğunu iddia edir. O, fiziki qanunların deterministik olması səbəbindən bütün hadisələrin əvvəlcədən müəyyənləşdirildiyini söyləyir. Fizika qanunları heç bir şəkildə şüurlu varlıqların seçim etmə azadlığına yer vermir. Buna baxmayaraq, Casas vurğulayır ki, cəmiyyətin funksional olması üçün insanlar öz hərəkətlərinə görə məsuliyyət daşımalıdırlar.

Ölüm və entropiya

Casas, ölüm anlayışını entropiya ilə əlaqələndirir. Bioloji sistemlərdə entropiyanın artması bədənimizin təbii şəkildə zamanla zəifləməsinə səbəb olur. Lakin o, ölümün fiziki baxımdan 'tam yox olma' olmadığını, məlumatlarımızın və enerjimizin kainatda dağılmış şəkildə qalacağını deyir.

Çoxsaylı dünyalar nəzəriyyəsi

Fizik Hugh Everettin çoxsaylı dünyalar nəzəriyyəsinə istinad edən Casas, bəşəriyyətin eyni vaxtda bir neçə paralel dünyada mövcud olduğunu və yalnız birini qavradığımızı izah edir. Lakin bu dünyalar arasında qarşılıqlı əlaqənin mümkün olmadığını qeyd edir.

Alberto Casasın 'Zamanın illüziyası' adlı kitabı yalnız fizika sahəsində bilikləri artırmaqla kifayətlənmir, həm də insan varlığı və mövcudluğu barədə dərin fəlsəfi düşüncələr doğurur.