Fiziklər uzun müddətdir ki, simli nəzəriyyənin doğruluğunu sübut etmək üçün eksperimental dəlillər axtarırlar. Lakin yeni bir tədqiqat, CERN-dəki Böyük Hadron Kollayderindən istifadə edərək bu nəzəriyyənin bəzi əsas aspektlərini təkzib etməyin mümkün olduğunu göstərir. Simli nəzəriyyə, maddə və enerjinin əsaslarının nöqtəvari hissəciklər deyil, müxtəlif nümunələrdə vibrasiya edən birölçülü simlər olduğunu irəli sürən məşhur nəzəri çərçivədir. Bu nəzəriyyə ümumi nisbilik və kvant sahə nəzəriyyəsini birləşdirərək hər şeyin nəzəriyyəsini yaratmaq məqsədi daşıyır.

Lakin alimlər hələ də bu nəzəriyyənin doğruluğunu təsdiqləyən eksperimental dəlillər təqdim edə bilməyiblər. İndi isə Pensilvaniya Universiteti və Arizona Dövlət Universitetindən olan alimlər, Böyük Hadron Kollayderində müəyyən bir hissəcik ailəsini – "5-plet" adlanan hissəcikləri aşkar etməklə simli nəzəriyyənin bəzi fərziyyələrinin yanlış olduğunu sübut edə biləcəklərini iddia edirlər.

Simli nəzəriyyə, hissəcik ailələri ilə necə davranması ilə bağlı müəyyən fərziyyələr irəli sürür. Məsələn, elektronlar və neytrinolar "dublet" adlanan iki üzvü olan bir ailə təşkil edə bilirlər. Lakin bu tədqiqatda alimlər, "5-plet" adlanan daha nadir bir hissəcik ailəsi ilə maraqlanıblar. Bu ailəyə Majorana fermionu da daxildir – özü ilə antipartikl olan bir hissəcik. Tədqiqat müəlliflərinin sözlərinə görə, bu beş üzvlü hissəcik ailəsi simli nəzəriyyənin hesablamalarında yoxdur.

"Biz hər bir aləti nəzərdən keçirdik, lakin bu beş üzvlü paket heç yerdə görünmədi," deyə Pensilvaniya Universitetindən olan tədqiqatçı Rebecca Hicks bildirib. "Böyük Hadron Kollayderi protonları kifayət qədər güclü şəkildə toqquşduraraq bu ağır hissəcikləri enerjidən yaratmalıdır. Bu hissəciklərin kütləsi trilyon elektron volta yaxınlaşdıqca, onların yaradılma ehtimalı dramatik şəkildə azalır."

5-plet yaratmaq çətin olduğu kimi, onları aşkar etmək də çətindir. Bu hissəciklər aşağı enerjili pion kimi demək olar ki, görünməyən məhsullara parçalanır. "Nəticədə detektorda izlər yarımçıq qalır, sanki qarda birdən kəsilən ayaq izləri kimi," Hicks əlavə edib.

Tədqiqat müəllifləri CERN-in ATLAS eksperimentindən əldə edilən məlumatları araşdırıblar və əvvəllər "chargino" adlanan, supersimmetriya tərəfindən proqnozlaşdırılan yüklü hissəcikləri aşkar etmək üçün nəzərdə tutulmuş axtarışları yenidən şərh edərək 5-plet izlərini axtarıblar. Təəssüf ki, onlar belə hissəciklər tapmayıblar, lakin hipotetik 5-pletin kütləsi üçün yeni aşağı həddi müəyyən edə biliblər: təxminən 650-700 Gigaelektronvolt (GeV). Bu, təxminən Higgs bozonundan beş dəfə ağırdır.

Alimlər ümid edirlər ki, Böyük Hadron Kollayderində gələcək testlər daha yaxşı məlumatlar təqdim edəcək və bu, ya uzun müddət mövcud olan nəzəriyyəni gücləndirəcək, ya da onun "simlərini qıracaq".