Alplərin dərinliklərində süni zəlzələlər

İsveçrə və İtaliya sərhədində yerləşən Alplərin dərinliklərində, 'Fault Activation and Earthquake Rupture' (FEAR) adlı layihə çərçivəsində elm adamları süni zəlzələlər yaradır. Məqsəd, zəlzələdən öncəki təhlükə əlamətlərini daha yaxşı anlamaqdır. Bu təcrübə, təbii fəlakətlərin daha dəqiq proqnozlaşdırılmasına kömək edə bilər.

ETH Zürich Universitetinin seysmologiya və geodinamika professoru Domenico Giardini deyir: 'Təbiət bizə hansı əlamətləri göstərir? Bu əlamətləri adətən zəlzələdən sonra anlayırıq, lakin biz bunu zəlzələdən əvvəl başa düşmək istəyirik.'

Süni zəlzələlər necə yaradılır?

Layihə çərçivəsində, Alplərin dərinliklərində yerləşən bir tuneldən istifadə olunur. Bu tunel əvvəlcə dəmir yolu layihəsi üçün qazılmışdı. Elm adamları tuneldəki çatları su ilə dolduraraq süni zəlzələlər yaradırlar. Domenico Giardini izah edir: 'Bu zəlzələlər onsuz da Alplərin tarixi boyunca baş verəcəkdi, lakin biz onların növbəti həftə baş verməsini təmin edirik.'

Bu proses, neft və qaz şirkətlərinin ABŞ-ın Oklahoma və Texas ştatlarında çatlara su vuraraq zəlzələlər yaratması ilə oxşardır. Lakin FEAR layihəsi daha mükəmməl avadanlıqlarla – seysmometrlər və akselerometrlərlə – çatların hərəkətini dəqiq ölçür.

Təcrübələrin nəticələri

Elm adamları artıq sıfır maqnitudalı yüz minlərlə kiçik zəlzələ yaradıblar. Növbəti həftə isə onlar çatlara isti su vuraraq temperaturun zəlzələlərin inkişafına necə təsir etdiyini araşdırmağa başlayacaqlar. Mart ayında isə maqnitudu 1-ə qədər olan zəlzələlər yaradılacaq.

Giardini deyir: 'Biz zəlzələnin ölçüsünü müəyyən edən parametrləri başa düşmək istəyirik. Əgər istədiyimiz ölçüdə zəlzələ yarada bilsək, gələcəkdə təhlükəli çatları daha yaxşı analiz edə bilərik.'

İnsanlar üçün nə deməkdir?

Bu cəsarətli araşdırma, zəlzələlərin proqnozlaşdırılması sahəsində böyük irəliləyişlər gətirə bilər. Elm adamları, zəlzələlərin bir çatdan digərinə necə keçdiyini və hansı parametrlərin daha böyük fəlakətləri tetiklediyini anlamağa çalışırlar. Bu, gələcəkdə zəlzələdən əvvəl insanları xəbərdar etməyə və həyatları xilas etməyə kömək edə bilər.

Giardini əlavə edir: '2023-cü ilin fevralında Suriya və Türkiyə sərhədində böyük bir zəlzələ oldu. Biz bilirik ki, bu çat həm cənuba, həm də şimala doğru hərəkət etməyə davam edəcək. Növbəti zəlzələ 7, 8, ya da 8.5 maqnitudalı olacaq? Biz bunu anlamağa çalışırıq.'

Elm adamlarının Alplərdəki bu cəsarətli təcrübəsi, təbii fəlakətlərin qarşısını almaq üçün yeni ümidlər doğurur.