Hektoria Glacier-in sirli geri çəkilməsi

Antarktida buzlağı Hektoria 2022-ci ilin sonlarında cəmi iki ay ərzində 8 kilometr geri çəkildi. Bu, elm dünyasında əvvəlcədən müşahidə olunmamış bir sürət idi. Alimlər bu fenomenin səbəblərini araşdıraraq buzlaqların gələcəkdə necə təsirlənə biləcəyini öyrənirlər.

Tarixi kontekst

Hektoria Glacier-in geri çəkilməsinin kökləri 2002-ci ilə gedib çıxır. Həmin il Larsen B adlı buz şelfi çökmüş və onun 3250 kvadrat kilometr buz sahəsi itirilmişdi. Bu çökmə Hektoria buzlağını sabit saxlayan təzyiqi azaldaraq onun hərəkətini sürətləndirmişdi. Lakin bu bölgədəki dəniz buzları bir müddət buzlağı stabilləşdirmişdi. 2022-ci ilin əvvəlində isə həmin dəniz buzları parçalanaraq Hektoria-nı yenidən hərəkətə gətirdi.

Alimlərin araşdırmaları

Amerikalı və avropalı alimlər tərəfindən aparılan araşdırmalar göstərir ki, Hektoria buzlağının bu cür sürətli geri çəkilməsi onun əsas hissəsinin dəniz yatağında yerləşməsi səbəbindən baş verib. Onlar iddia edirlər ki, buzlağın altındakı düz buz təbəqəsi dəniz suyunun təzyiqi ilə birdən-birə qaldırılaraq buz parçalarının qopmasına və buzlağın sürətli geri çəkilməsinə səbəb olub.

Swansea Universitetindən olan professor Adrian Luckman bu fenomeni belə izah edir: 'Buzlaqlar adətən bu qədər sürətlə geri çəkilmir. Bu, Antarktida buzlaqlarında baş verə biləcək daha böyük dəyişikliklərə işarədir.'

İnsan təsiri və iqlim dəyişikliyi

Hektoria Glacier-in sürətli geri çəkilməsi dəniz səviyyəsinin artımına təsir göstərə biləcək bir prosesin ilk nümunəsi ola bilər. Alimlər bu prosesin Antarktidanın digər bölgələrində də baş verə biləcəyindən narahatdırlar. Xüsusilə Thwaites buzlağı – 'doomsday glacier' adlandırılan buzlaq – bu cür dəyişikliklərə qarşı həssasdır. Əgər Thwaites tamamilə ərisə, qlobal dəniz səviyyəsi 65 santimetrə qədər artacaq.

Araşdırma müəllifi Naomi Ochwat deyir: 'Hektoria nisbətən kiçik bir buzlaqdır, lakin bu cür bir proses Antarktidanın daha böyük buzlaqlarında baş verərsə, dəniz səviyyəsinin artım sürətinə ciddi təsir göstərə bilər.'

Mübahisələr və qeyri-müəyyənliklər

Buna baxmayaraq, alimlər arasında Hektoria Glacier-in 'grounding line' – dəniz yatağı ilə təmasda olan xətt – mövqeyi ilə bağlı fikir ayrılığı mövcuddur. Newcastle Universitetindən Dr. Christine Batchelor bildirir: 'Bu fenomen Antarktida buzlaqlarında baş verə biləcək bir prosesin mümkünlüyünü göstərir, lakin grounding xəttinin mövqeyi ilə bağlı qeyri-müəyyənliklər səbəbindən bu hadisənin həqiqətən baş verdiyinə tam əmin deyiləm.'

Gələcək araşdırmaların əhəmiyyəti

Antarktida buzlaqlarında baş verən dəyişikliklər elm adamlarını narahat edir. Leeds Universitetindən professor Anna Hogg deyir: 'Polar bölgələrdəki dəyişikliklər gözləniləndən daha sürətli baş verir. Daha çox peyk məlumatı toplamalıyıq ki, bu dəyişikliklərin səbəblərini və nəticələrini daha yaxşı anlaya bilək.'

Antarktida buzlaqlarının sürətli geri çəkilməsi qlobal iqlim dəyişikliyinin təsirlərini daha da aydın şəkildə göstərir. Bu fenomen dəniz səviyyəsinin artımına təsir edə biləcək potensial bir təhlükəni ortaya qoyur.