Astronavtların beynəlxalq kosmik stansiyada (ISS) uzunmüddətli səyahətlərindən sonra arteriyalarında ciddi dəyişikliklərin baş vermədiyi aşkar edilib. "Journal of Applied Physiology" jurnalında dərc olunan yeni bir tədqiqat, astronavtların arteriya strukturu və funksiyasının kosmosda keçirdikləri müddətdən sonra ən azı beş il ərzində sabit və xəstəlikdən azad qaldığını ortaya qoyub.

İnsan bədənində kosmik səyahət zamanı baş verən dəyişikliklər əvvəllər də müxtəlif tədqiqatlarda araşdırılıb. Bunlara görmə, əzələ və sümük sistemlərindəki dəyişikliklər daxildir. Mikroqravitasiya şəraitində ürək-damar sistemində qan dövranının azalması, fiziki güc sərf etmək qabiliyyətinin zəifləməsi və Yerə qayıtdıqdan sonra başgicəllənmə kimi hallar müşahidə olunub. Lakin uzunmüddətli kosmik səyahətin insan bədəninə təsirləri barədə daha az məlumat var idi.

Bu araşdırma 13 NASA astronavtının iştirak etdiyi könüllü bir layihə çərçivəsində aparılıb. İştirakçılar ISS-də dörd aydan bir ilə qədər müddət ərzində qalıblar və bu müddətdə onların boyun (karotid) və qol (braxial) arteriyalarının ultrasəs görüntüləri çəkilib. Bu görüntülər uçuşdan əvvəl, kosmosda olarkən, Yerə qayıtdıqdan bir həftə sonra və beş il ərzində üç dəfə yenidən qiymətləndirilib. Bundan əlavə, astronavtların tibbi məlumatları da araşdırılıb və uçuşdan əvvəlki göstəricilərlə müqayisə edilib.

Tədqiqatın əsas nəticələri bunlardır:

• Kosmosda olan müddət ərzində qan və sidik nümunələrində müşahidə olunan iltihab və oksidləşmə stressi göstəriciləri Yerə qayıtdıqdan bir həftə sonra normallaşıb.
• Karotid arteriyasında qalınlaşma və sərtləşmə müşahidə edilməyib. Bu cür dəyişikliklər adətən gələcək ürək-damar xəstəliklərinin əlaməti hesab olunur.
• Qol arteriyasının genişlənmə qabiliyyəti (damar sağlamlığının subklinik göstəricisi) zamanla sabit qalıb.
• Ümumi xolesterin və qlükoza səviyyələri yeddi illik müşahidə dövründə mülayim şəkildə artıb, lakin hemoglobin A1C səviyyələrində ciddi dəyişiklik baş verməyib. Bu da kosmik səyahətin ürək xəstəlikləri və diabet riskini artırmadığını göstərir.

Tədqiqatçılar ümumi populyasiya üçün hazırlanmış risk qiymətləndirmə alətindən istifadə edərək, astronavtların ürək xəstəliyi riskinin kosmosdan əvvəlki dövrdə 2.6%-dən, beş il sonra 4.6%-ə qədər artdığını müəyyən ediblər. Lakin astronavtların sağlamlıq xüsusiyyətlərinə uyğun alətdən istifadə edildikdə, bu risk cəmi 0.5% artıb.

Astronavtlar özləri də missiyadan sonra aktiv həyat tərzini davam etdirdiklərini bildiriblər. Araşdırmaçılar bu artımın əsasən təbii yaşlanma prosesi ilə əlaqəli olduğunu qeyd ediblər.

"Biz ISS astronavtlarının arteriya strukturu və funksiyası üzrə əksər göstəricilərin uçuşdan əvvəlki vəziyyətdən fərqlənmədiyini və uzunmüddətli kosmik səyahətdən sonra ürək-damar xəstəliklərinin heç bir əlamətinin müşahidə olunmadığını bildirdik," tədqiqatçılar yazıb. "Beləliklə, astronavtların ürək-damar sistemi kosmosun stress faktorlarına qarşı dayanıqlı görünür."

Daha ətraflı məlumat üçün: Stuart M. C. Lee və digərləri, "Uzunmüddətli kosmik səyahətdən sonra arteriya strukturu və funksiyası," Journal of Applied Physiology (2025). DOI: 10.1152/japplphysiol.00264.2024