Beynəlxalq alimlər qrupu Arizona ştatında yerləşən Böyük Binokulyar Teleskopdan istifadə edərək KiDS J0842+0059 adlı qalaktikanı kəşf edib. Bu qalaktika milyardlarla il ərzində dəyişmədən qalıb və kosmik fosil kimi tanınır.

Alimlərin müşahidəsinə görə, 7 milyard il ərzində dəyişməz qalan qalaktika kainatın nadir obyektlərindən biridir. Bu cür qalaktikalar 'fosil qalaktikalar' adlanır və onların ilkin ulduz əmələgəlmə mərhələsindən sonra inkişaf yolu dayandırılır. Digər qalaktikalar genişlənib birləşsə də, fosil qalaktikalar demək olar ki, tamamilə hərəkətsiz qalır. Bu qalaktikalar qədim kainatın bir növ zaman kapsulu kimi fəaliyyət göstərərək, astronomlara qalaktika formalaşma mexanizmini araşdırmaq imkanı verir.

KiDS J0842+0059 adlı fosil qalaktika Yer kürəsindən təxminən 3 milyard işıq ili uzaqlıqdadır. Bu, həm ən uzaq fosil qalaktika, həm də Yerə ən yaxın kosmik bölgədən kənarda müşahidə edilən ilk fosil qalaktikadır. İtalyanın Milli Astrofizika İnstitutu (INAF) tərəfindən idarə olunan tədqiqat qrupu bu qalaktikanı Böyük Binokulyar Teleskopun yüksək dəqiqlikli görüntüləmə texnologiyasından istifadə edərək kəşf edib.

INAF-ın tədqiqatçısı və araşdırmanın aparıcı müəllifi Crescenzo Tortora, fosil qalaktikaların zamanla digər qalaktikalarla birləşmədiyini və bütövlükdə dəyişməz qaldığını bildirib. O qeyd edib ki, bu cür obyektlər nadirdir, çünki zaman keçdikcə birləşmə ehtimalı təbii olaraq artır.

Tədqiqatın həmmüəllifi, Oksford Universitetindən Chiara Spiniello isə fosil qalaktikaların formalaşmasının iki mərhələdən ibarət olduğunu vurğulayıb. İlk mərhələdə sürətli və güclü ulduz əmələgəlmə baş verir və qalaktika olduqca kompakt və kiçik olur. İkinci mərhələdə isə yaxınlıqdakı qalaktikalar birləşərək formalarını, ölçülərini və ulduz populyasiyalarını dəyişdirir. Fosil qalaktikalar isə demək olar ki, bu ikinci mərhələdən tamamilə yan keçərək ilkin kütləsinin ən azı 75%-ni birinci mərhələdə formalaşdırır.

Bu qalaktikaların əsas xüsusiyyəti onların çox köhnə, kompakt və sıx olmasıdır. Məsələn, fosil qalaktikalar Günəş qədər böyük milyardlarla ulduz ehtiva edir, lakin yeni ulduzlar formalaşdırmır. Alimlər bu qalaktikaların ilkin kainat dövründə formalaşdığını və sonradan digər sistemlərlə qarşılıqlı əlaqədə olmadan dəyişməz qaldığını bildirirlər.

KiDS J0842+0059 2018-ci ildə Çilidəki Paranal Rəsədxanasında yerləşən VLT Survey Teleskopundan istifadə edilərək ilk dəfə müşahidə olunub. Daha sonra Böyük Binokulyar Teleskopun atmosferik turbulensiyanı kompensasiya edən adaptiv güzgüləri sayəsində bu qalaktikanın fosil qalaktika olduğu təsdiqlənib.

KiDS J0842+0059 qalaktikası, fosil qalaktikaların nadir nümunələrindən biri olan NGC 1277 ilə oxşarlıq göstərir. NGC 1277, 2018-ci ildə Hubble Kosmik Teleskopu tərəfindən təsdiqlənmişdi. KiDS J0842+0059 isə Yer kürəsindən daha uzaqda yerləşir və fosil qalaktika tərifinə tam uyğun gəlir.

Bu kəşf alimlərin qədim qalaktikaların formalaşma və inkişafını daha dərindən araşdırmasına imkan verir. Alimlər, fosil qalaktikaların ulduz formalaşmasını nə üçün dayandırdığını tam izah edə bilməsələr də, bu prosesin superkütləvi qara dəliklər tərəfindən yaradılan güclü küləklər vasitəsilə baş vermiş ola biləcəyini düşünürlər.

Gələcəkdə fosil qalaktikaların daha çox müşahidə olunması üçün yeni teleskoplardan, o cümlədən Avropa Kosmik Agentliyinin 2023-cü ildə işə başlamış Euclid teleskopundan istifadə ediləcək. Euclid teleskopunun geniş səma müşahidə qabiliyyəti fosil qalaktikaların daha effektiv şəkildə tapılmasına kömək edəcək. Bu, fosil qalaktikaların nadirliyini dəqiq şəkildə müəyyən etməyə imkan verəcək.

KiDS J0842+0059 qalaktikasının kəşfi bu sahənin gələcəyinə ümidverici bir işıq saçır. Alimlər, James Webb və Euclid kimi güclü teleskopların köməyi ilə daha uzaq fosil qalaktikaların kəşf ediləcəyini gözləyirlər.