Astronomlar ilk dəfə olaraq planet sisteminin yaranma anını müşahidə ediblər. Bu kəşf alimlərə Günəş sistemimizin təxminən 4,6 milyard il əvvəl necə formalaşdığını öyrənmək üçün bir nümunə təqdim edir. Tədqiqat qrupu, Günəşdən başqa bir ulduzun ətrafında planetlərin formalaşmağa başladığı ən erkən anı müəyyənləşdirə bilib. Bu ulduz HOPS-315 adlanır və Yerdən təxminən 1,300 işıq ili uzaqlıqda yerləşir.

Bu möhtəşəm kəşf Çilinin şimalındakı səhrada yerləşən 66 radioteleskopdan ibarət Atakama Böyük Millimetr/submillimetr Massivindən (ALMA) və Ceyms Vebb Kosmik Teleskopunun (JWST) müşahidələrindən əldə edilən məlumatlar sayəsində mümkün olub.

"Günəşimizdən başqa bir ulduzun ətrafında planetlərin formalaşmağa başladığı ən erkən anı ilk dəfə müəyyənləşdirdik," deyə tədqiqat qrupunun rəhbəri və Leyden Universitetinin tədqiqatçısı Melissa McClure bildirib. Tədqiqatın nəticələri 16 iyul 2025-ci il tarixində "Nature" jurnalında dərc olunub.

Protoplanet Diskləri və Ulduzların Yaranması

Ulduzlar, ulduzlararası qaz və tozun öz cazibəsi altında çökərək "protoulduz" adlanan formaya çevrildiyi zaman yaranır. Bu protoulduzlar, ətraflarındakı materiallardan ibarət bir zərfə bürünür. Daha sonra bu materiallar yastı bir disk şəklində protoulduzun ətrafında toplanır. Bu struktura "protoplanet diski" deyilir və yeni planetlər məhz bu disklərin daxilində formalaşır.

Astronomlar əvvəllər də protoplanet disklərlə əhatə olunmuş gənc ulduzları müşahidə ediblər. Bu disklərin daxilində Yupiter ölçüsündə böyük planetlər də aşkar edilib. Lakin bu planetlərin mənşəyini araşdırmaq üçün daha erkən mərhələlərdəki diskləri müşahidə etmək lazım idi.

"Həmişə bilirdik ki, planetlərin ilk bərk hissələri daha erkən mərhələlərdə formalaşır," deyə McClure əlavə edib.

Günəş Sisteminin Toxumları

Yerin üzərinə düşən meteoritlər Günəş sisteminin 4,6 milyard il əvvəl formalaşdığı dövrün fosil qeydlərini özündə saxlayır. Bu meteoritlərin tərkibində yüksək temperaturda kondensasiya olunan və Günəş sisteminin yaranma dövründə mövcud olan kristallik minerallar var. Bu minerallar cazibə qüvvəsi ilə birləşərək planetlərin ilk toxumlarını, yəni planetesimalları formalaşdırıb.

HOPS-315 ulduzunun ətrafındakı protoplanet diskdə də bu cür yüksək temperaturda kondensasiya olunan kristallik materiallar aşkar edilib. ALMA və JWST teleskopları vasitəsilə bu materialların yeri müəyyən edilib. Bu materialların HOPS-315 ətrafında Günəş sistemindəki əsas asteroid qurşağı ilə Günəş arasındakı oxşar məsafədə yerləşdiyi müşahidə olunub.

"Bu mineralları Günəş sistemindəki asteroidlərdə gördüyümüz eyni yerdə, bu ekzosistemdə də müşahidə edirik," deyə Leyden Universitetinin tədqiqatçısı Logan Francis bildirib.

Bu kəşf, HOPS-315 ulduzunu Günəş sistemimizin tarixi proseslərini öyrənmək üçün əla bir nümunəyə çevirir.

Tədqiqat qrupunun üzvü Merel van 't Hoff bu kəşfi "körpə Günəş sisteminin fotosu" kimi təsvir edib. "Biz Günəş sistemimizin formalaşmağa başladığı dövrdə necə göründüyünü xatırladan bir sistemə baxırıq," deyə van 't Hoff bildirib. "Bu sistem, Günəş sistemimizdə baş verən prosesləri araşdırmaq üçün ən yaxşı nümunələrdən biridir."

Bu cür kəşflər astronomlara yalnız uzaq planet sistemlərinin deyil, həm də öz kosmik tariximizin daha yaxşı başa düşülməsi üçün yeni imkanlar yaradır.