Çinli alimlər nadir kosmik cütlük kəşf ediblər: saniyədə yüz dəfəyə qədər dönən neytron ulduz (pulsar) və onun yaxın orbitində dövr edən yarı məhv olmuş helium ulduzu. Bu, elm adamlarının ilk dəfə olaraq helium ulduzu ilə birlikdə millisekundluq pulsar müşahidə etməsidir. Sözügedən sistemin formalaşması, bir ulduzun digərini udub sonra onun xarici təbəqələrini çıxarması ilə izah olunur.

Kəşf Çinin ən böyük tək antenalı radio teleskopu olan FAST vasitəsilə edilib. Tədqiqat qrupu PSR J1928+1815 adlandırılan pulsarı 2020-ci ilin may ayında müəyyən edib və həmin ilin sonlarında yenidən müşahidələr aparıb. Məlum olub ki, bu iki obyekt bir-birinə çox yaxın məsafədə yerləşir – aralarındakı məsafə, təqribən Günəş ilə asteroid kəmərinin xarici hissəsi arasındakı məsafəyə bərabərdir. Lakin asteroidlər Günəş ətrafında illərlə dövr edərkən, bu pulsar cəmi 3,6 saat ərzində öz yoldaşının ətrafında dövr edir.

Alimlərin izahına görə, bu sistem əvvəllər iki adi ulduzdan ibarət idi. Daha ağır olan ulduz öz yanacağını daha tez tükədərək supernova partlayışı ilə neytron ulduza çevrilib. Daha yüngül ulduz isə zamanla şişərək helium ulduzuna çevrilib. Neytron ulduz bu yaxınlıqdan istifadə edərək yoldaşının maddələrini özünə çəkib, nəticədə onun kütləsi azalıb və orbitlər yaxınlaşıb. Bu proses zamanı yoldaş ulduzun xarici təbəqələri də zamanla udulub və nəticədə helium nüvəsi açıqda qalıb.

Alimlər bildirirlər ki, bu cür sistemlərin müşahidəsi çox nadirdir, çünki helium ulduzlarının bu mərhələdə qalma müddəti astronomik miqyasda çox qısadır – cəmi 10 milyon il. Hal-hazırda qalaktikamızda belə cütlüklərin yalnız bir neçə onluq olduğu təxmin edilir. Bu səbəbdən də, bu kəşf nadir və əhəmiyyətlidir.

Tədqiqatda iştirak etməyən alimlərdən biri, Kaliforniya Universitetindən Enriko Ramirez-Ruiz, sistemin formalaşması ilə bağlı bəzi sualların hələ də cavabsız qaldığını deyir. Onun sözlərinə görə, əgər sistemin ümumi kütləsinin yarısından çoxu itirilmişdirsə, ulduzlar bir-birindən ayrılmalı idi. O, həmçinin ehtimal edir ki, bu cütlük əvvəllər üçlü ulduz sistemi ola bilərdi və neytron ulduz iki ağ cırtdanın birləşməsi nəticəsində yaranmış ola bilər.

Bu kəşf gələcək tədqiqatlar üçün böyük əhəmiyyət kəsb edir. Alimlər, bu cür sistemlərin daha yaxşı anlaşılmasının kütləvi ulduzların təkamülü və neytron ulduzların birləşməsi kimi proseslərə dair yeni məlumatlar təqdim edəcəyini düşünürlər. Bu sistemin gələcəkdə qravitasiya dalğaları yayması və ya ulduzların birləşməsinə səbəb olması ehtimalı da mövcuddur.

Çinli alim JinLin Han və onun komandası artıq 770-dən çox yeni pulsar kəşf edib və daha maraqlı obyektlər tapmağa ümid edir.