Kaliforniya Texnologiya İnstitutunun (Caltech) astronomları tərəfindən aparılan yeni bir araşdırma bəzi partlayıcı ulduz sistemlərinin (kataklizmik dəyişənlər – KD-lər) əmələ gəlməsində üçüncü bir ulduzun vacib rol oynaya biləcəyini göstərdi. Əsas müəllif Çeyanne Şariat və onun rəhbərlik etdiyi tədqiqat qrupu, bu fenomenin daha əvvəl nəzərə alınmayan bir formalaşma mexanizmini ortaya çıxardığını bildirir.

Yeni Araşdırmanın Əhəmiyyəti

Kataklizmik dəyişənlər (KD-lər) adlanan bu sistemlərdə, ağ cırtdan ulduz yaxınlıqdakı digər bir ulduzdan kütlə oğurlayır. Bu kütlə yığılaraq ağ cırtdanın səthində partlayışlara səbəb olur. Əvvəllər alimlər KD-lərin yalnız iki ulduzdan ibarət sistemlərdə, birgə zərf təkamülü prosesi ilə formalaşdığını düşünürdülər. Bu prosesdə ulduzlardan biri qırmızı nəhəng mərhələsinə keçərək digərini qaz zərfi ilə əhatə edir və nəticədə iki ulduz bir-birinə yaxınlaşır. Lakin yeni araşdırma göstərir ki, bəzi hallarda üçüncü bir ulduz bu yaxınlaşmaya təsir edə bilər.

Tədqiqatın Metodologiyası

Araşdırma qrupu, Avropa Kosmik Agentliyinin Gaia missiyasından əldə edilən məlumatları araşdıraraq 50 KD sistemində üçüncü bir ulduzun mövcud olduğunu aşkar etdi. Bu sistemlərdə üçüncü ulduz, əsas iki ulduzdan daha uzaqda yerləşir və onları orbitə alır. Statistik modelləşdirmələr göstərdi ki, KD-lərin təxminən 10%-i belə üçlü sistemlərin bir hissəsidir.

Tədqiqatçılar daha sonra kompüter simulyasiyalarından istifadə edərək üçlü ulduz sistemlərini analiz etdilər. 2,000 fərziyyəvi sistem üzərində aparılan simulyasiyalar nəticəsində belə məlum oldu ki, sistemlərin 20%-də üçüncü ulduz, ənənəvi birgə zərf təkamülü olmadan iki əsas ulduzu bir-birinə yaxınlaşdırır. Bu tədricən orbitlərin dairələşməsinə və daha sıx bir sistemin yaranmasına səbəb olur. Digər hallarda isə üçüncü ulduz birgə zərf təkamülünü başlatmağa kömək edir.

Nəticələr və Əhəmiyyəti

Simulyasiyaların nəticələri göstərir ki, qalaktikamızdakı KD-lərin təxminən 40%-i üçlü sistemlərdə formalaşa bilər. Gaia məlumatlarında bu göstərici 10% olsa da, bu fərq bəzi üçüncü ulduzların müşahidə edilməsinin çətinliyi və ya sistemdən ayrılması ilə izah edilir.

Tədqiqatın nəticələri astronomiyada ulduz sistemlərinin dinamikası və formalaşma mexanizmləri haqqında yeni anlayışlar təqdim edir. "Son 50 ildə KD-lərin yalnız iki ulduzlu sistemlərdə formalaşdığı qəbul edilirdi. Lakin bizim araşdırmamız göstərir ki, üçlü sistemlər də bu prosesdə mühüm rol oynayır," deyə Kaliforniya Texnologiya İnstitutunun astronomiya üzrə professoru Kərim Əl-Bədri vurğulayıb.

Bu araşdırmanın nəticələri "Astronomiya Cəmiyyətinin Nəşrləri" jurnalında dərc olunub.

Gələcək Araşdırmalar

Tədqiqatçılar gələcəkdə üçlü sistemlərdə KD-lərin formalaşmasını daha ətraflı tədqiq etmək üçün yeni müşahidə və modelləşdirmə strategiyaları hazırlamağı planlaşdırırlar. Bu, ulduz təkamülünün daha yaxşı başa düşülməsinə kömək edə bilər.