Astronomlar ölü ulduzların davranışı ilə bağlı anlayışlarımızı yenidən nəzərdən keçirməyə vadar edən maraqlı bir kəşfə imza atıblar. Niderlandda yerləşən güclü Low Frequency Array (LOFAR) radio teleskopundan istifadə edən tədqiqatçılar, tamamilə gözlənilməz şəkildə parlaq radio impulsları göndərən bir ağ cırtdan ulduzunu aşkar ediblər.

Bu ulduz sistemi rəsmi olaraq ILT J163430+445010 (qısaca J1634+44) adlandırılır və Yerdən təxminən 3,500 işıq ili uzaqlıqda yerləşir. Onu qeyri-adi edən təkcə radio siqnalları göndərməsi deyil, həm də bu siqnalların davranışıdır. Hər 14 dəqiqədən bir bu ölü ulduz radio impulslarını göndərir, lakin bu impulslar bəzən dairəvi şəkildə, bəzən isə düz xətlər üzrə titrəyir. Bu cür sürətli qütbləşmə dəyişiklikləri daha əvvəl heç bir ağ cırtdanda müşahidə olunmayıb.

Ağ cırtdanların nə olduğunu anlamaq üçün onların yaranma prosesinə nəzər salmaq lazımdır. Günəşimiz kimi bir ulduz həyatının sonuna çatdıqda xarici təbəqələrini itirir və inanılmaz dərəcədə sıx bir nüvə – ağ cırtdan – ardında qalır. Bu ulduz qalıqları adətən Yer ölçüsündə olsa da, Günəş qədər kütləyə malikdir. Adətən onlar sakit obyektlər kimi milyardlarla il ərzində soyumağa davam edirlər.

Lakin bu konkret ağ cırtdan son dərəcə istidir, səth temperaturu 15,000 ilə 33,000 dərəcə Selsi arasında dəyişir. Günəşin səth temperaturunun 5,500 dərəcə olduğunu nəzərə alsaq, bu çox yüksəkdir. Bununla belə, onu xüsusi edən təkcə temperaturu deyil, həm də güclü radio emissiyaları istehsal etməsidir.

Radio impulsları təsadüfi şəkildə gəlmir. Əksinə, impulslar cüt-cüt gəlir, lakin ulduz bir neçə dəfə fırlandıqdan sonra heç bir siqnal göndərmir. Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, bu ritmik davranış ağ cırtdanın bir yoldaşı olduğunu göstərir. Bu yoldaş ya başqa bir ölü ulduz, ya da nüvə birləşməsini başlada bilməyən bir “uğursuz ulduz” – qəhvəyi cırtdan ola bilər.

Bu ağ cırtdan uzun dövrəli keçici obyektlər (LPT) adlanan çox nadir bir sinfə aiddir. Bu cür yavaş impulsları olan radio mənbələrindən indiyə qədər cəmi on dənəsi aşkar edilib. Hər yeni tapıntı isə onların necə işlədiyini anlamaq üçün çox qiymətlidir. Tipik pulsarlardan fərqli olaraq, bu obyektlər daha yavaş və nizamsız şəkildə impuls göndərir.

Bu kəşf LOFAR-ın şimal səmasını sistemli şəkildə araşdırması sayəsində mümkün olub. Dörd ilə yaxın müddətdə astronomlar mənbəni izləyib və 19 fərqli radio partlayışı qeydə alıblar. Bu partlayışların ən parlaq olanı ən zəif siqnaldan yüzlərlə dəfə güclü idi.

Radio teleskoplarının səmanı araşdırmağa davam etməsi ilə tədqiqatçılar bu cür sirli obyektlərin daha çoxunu tapmağı ümid edirlər. Bu, yeni bir kosmik radio mənbələri populyasiyasını aşkar edə və ölü ulduzların güclü radio mayakları kimi yenidən necə “canlandığını” anlamağa kömək edə bilər.