Aya enişlər zamanı raket mühərriklərinin yaratdığı toz buludları yalnız kiçik bir toz qatı deyil, yüksək sürətli hissəciklərdən ibarət kütlələr meydana gətirir. Bu hissəciklər, təbii bir qum püskürtmə sistemi kimi, bahalı avadanlıqları, günəş panellərini və hətta yaşayış məkanlarını zədələyə bilər. NASA-nın Artemis missiyası kimi proqramlar vasitəsilə Ayda daimi yaşayış məkanları qurmağa hazırlaşan kosmik agentliklər üçün bu fenomeni anlamaq həyati əhəmiyyət kəsb edir.

Bu sirr Apollo dövründə başlamışdı. Astronavtlar və missiya idarəçiləri enişlər zamanı toz buludlarının təsadüfi yayılmadığını, əksinə, eniş sahəsindən xaricə doğru təkər şüaları kimi müəyyən bir naxışla yayıldığını müşahidə etmişdilər. Bu naxışlar, yaxınlarda Firefly Aerospace şirkətinin Blue Ghost eniş missiyası zamanı yenidən ortaya çıxdı və bunun yalnız Apollo dövrünə aid bir anomal olmadığını sübut etdi.

İllərlə bu naxışların səbəbi izah edilə bilməmişdi. İndi isə Johns Hopkins Universitetindən Rui Ni-nin rəhbərlik etdiyi bir tədqiqat qrupu bu fenomeni açıqlamağı bacarıb. NASA-nın Marshall Kosmik Uçuş Mərkəzi və Michigan Universiteti ilə əməkdaşlıq edən tədqiqatçılar, bu naxışların Görtler qeyri-sabitliyi adlı bir axın dinamikası fenomenindən qaynaqlandığını kəşf ediblər. Bu fenomen, əyri egzoz axınlarının fırlanan burulğanlar yaradan və tozu müəyyən naxışlara təşkil edən bir təsiridir.

Tədqiqatçılar NASA-nın 15 metrlik vakuum kamerasında mürəkkəb bir eksperimental qurğu hazırlayıblar. Altı kamera vasitəsilə qaz axınlarının Ay torpağını necə təsir etdiyini, kraterlərin yaranmasını və toz hissəciklərinin səthdən uzaqlaşdırılma yollarını müşahidə ediblər. "Biz kəşf etdik ki, enişlər zamanı görünən naxışlar seçilən eniş sahəsindən qaynaqlanmır. Əksinə, supersonik raket püskürməsinin səthdəki təsiri ilə yaranır. Bu təsir Ayın demək olar ki, vakuum mühiti səbəbilə çox güclü şəkildə hiss edilir," - deyə Rui Ni bildirib.

Ayda atmosferin olmaması bu problemi Yer üzündə olduğundan daha da ağırlaşdırır. Hava müqaviməti olmadığından toz hissəcikləri böyük sürətlə və uzaq məsafələrə hərəkət edə bilir. Yerdə kiçik bir toz buludu ola biləcək bir fenomen, Ayda təhlükəli bir layihə sahəsinə çevrilir.

Bu araşdırmanın nəticələri gələcək Ay missiyaları üçün mühüm əhəmiyyət daşıyır. Yüksək sürətli Ay tozu eniş avadanlıqlarını zədələyə, elmi cihazları çirkləndirə, günəş panellərinin səmərəliliyini azalda və hətta astronavtlara və onların avadanlıqlarına təhlükə yarada bilər. Ayda daimi bazaların uğurlu olması üçün mühəndislər bu toz fırtınalarını anlamağa və onlara qarşı tədbirlər görməyə hazır olmalıdırlar.

Tədqiqatçılar bu toz buludlarının necə davrandığını anlamaqla, gələcək missiyalar üçün dağıntıların harada olacağını daha yaxşı proqnozlaşdıra, daha davamlı avadanlıqlar dizayn edə və kritik infrastrukturu qorumaq üçün strategiyalar hazırlaya bilərlər. Məsələn, həssas avadanlıqları proqnozlaşdırılan toz trajektoriyalarından uzaq yerləşdirmək və ya tozun yaranmasını minimuma endirən eniş platformaları dizayn etmək mümkündür.