Astronomlar, NASA və NSF tərəfindən maliyyələşdirilən ‘Alopeke cihazından istifadə edərək, Betelgeuse ulduzunun ətrafında sıx orbitdə dövr edən bir yoldaş ulduz kəşf ediblər. Bu mühüm kəşf, əsrlərdir davam edən və ulduzun təxminən altı il davam edən parlaqlıq dəyişikliklərinin səbəbini açıqlayır. Eyni zamanda, bu tapıntı digər dəyişkən qırmızı nəhəng ulduzların fiziki mexanizmlərini başa düşməyə imkan yaradır.

Betelgeuse, səmada ən parlaq ulduzlardan biri olmaqla yanaşı, qədim astronomların diqqət mərkəzində olub. Orion bürcünün bir hissəsi olan bu ulduzun parlaqlığındakı dəyişikliklər və rənginin sarıdan qırmızıya keçdiyi müşahidə edilib. Son illərdə Betelgeuse-un parlaqlığının kəskin azalması və supernova partlayışına səbəb ola biləcəyi ehtimalı ilə əlaqədar müzakirələr geniş yayılmışdı. Lakin alimlər bu azalmaların toz səbəbindən baş verdiyini müəyyən etdikdən sonra bu ehtimallar azaldı. İndi isə, yeni bir yoldaş ulduzun kəşfi ilə Betelgeuse yenidən gündəmə gəlib.

Havayidə yerləşən Gemini Şimal teleskopundan istifadə edən astronomlar, Betelgeuse ətrafında dövr edən bu yeni yoldaş ulduzu aşkara çıxarıblar. Harvard-Smithsonian Astrofizika Mərkəzindən Morgan Macleodun rəhbərlik etdiyi tədqiqat qrupu bu kəşfi "Betelgeuse üçün Yaxın Yoldaşın Radial Sürət və Astrometrik Dəlilləri" adlı məqalədə təqdim edib. Məqalə, "The Astrophysical Journal" jurnalında dərc olunub.

NASA Ames Tədqiqat Mərkəzindən Steve Howell, "Bu kəşf, Gemini teleskopunun yüksək bucaq qətnaməsi və görüntü keyfiyyəti ilə mümkün oldu" deyə bildirib. Yoldaş ulduzun kütləsinin Günəşin kütləsindən xeyli az olduğu və Betelgeuse ətrafında çox sıx bir orbitdə dövr etdiyi müəyyən edilib. Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, bu ulduz Betelgeuse-dən təxminən bir milyon dəfə daha zəif parlayır və iki ulduz arasındakı məsafə cəmi dörd astronomik vahid təşkil edir.

Betelgeuse və onun yoldaşı arasındakı bu qarşılıqlı əlaqə, 2019-2020-ci illərdə baş verən "Böyük Sönmə" hadisəsini izah edə bilər. Tədqiqatçılar hesab edirlər ki, Betelgeuse-dən atılan kütlə, yoldaş ulduz tərəfindən formalaşdırılmış bir qaz quyruğu ilə toqquşaraq böyük miqdarda toz yaranmasına səbəb olub. Bu isə ulduzun parlaqlığının birdən-birə azalmasını izah edə bilər.

Eyni zamanda, bu kəşf digər qırmızı nəhəng ulduzlarda müşahidə edilən uzunmüddətli dəyişikliklərə də işıq tuta bilər. Məsələn, Antares kimi digər nəhəng ulduzlarda da oxşar dəyişikliklər müşahidə olunub və onların da bənzər yoldaş ulduzlara sahib ola biləcəyi ehtimal edilir.

Betelgeuse-un gələcəyi isə qaçılmazdır. Ulduzun bir supernova olaraq partlaması və ətrafındakı hər şeyi məhv etməsi gözlənilir. Lakin tədqiqatçılar hesab edirlər ki, yoldaş ulduz bu partlayışdan əvvəl Betelgeuse-un cazibə qüvvəsi tərəfindən udula bilər. Bu prosesin növbəti 10,000 il ərzində baş verəcəyi ehtimal edilir.

Bu kəşf, astronomların digər spektral ikiqat ulduzları müşahidə etməsi və qırmızı nəhəng ulduzların uzunmüddətli dəyişikliklərini daha yaxşı anlaması üçün yeni imkanlar yarada bilər. Steve Howell qeyd edir ki, "Bu, Gemini teleskopu ilə əldə edilə bilən ən yüksək dəqiqlik səviyyəsində bir uğurdur və gələcəkdə digər oxşar müşahidələr üçün qapıları açır."

Tədqiqatçılar, bu nəticələrin alternativ izahlarının da ola biləcəyini vurğulayırlar. Lakin bu kəşf, Betelgeuse və onun kimi digər qırmızı nəhəng ulduzların təbiətini daha dərindən başa düşmək üçün mühüm bir addım hesab edilir.