Nensi Smit və Beyin-Kompüter İnterfeysi

2008-ci ildə avtomobil qəzasında boynundan aşağısı iflic olan Nensi Smit, beyin-kompüter interfeysi (BCI) texnologiyası sayəsində yenidən musiqi yaratmağa başladı. Bu texnologiya onun beyin siqnallarını oxuyaraq düşüncələrini klaviatura hərəkətlərinə çevirdi. Nensi, "Sanki klavişlər öz-özünə çalınırdı, mən heç düşünmədən musiqi yaranırdı," deyə hisslərini bölüşmüşdü.

Nensinin istifadə etdiyi sistem, onun beyin fəaliyyətini analiz edərək hərəkət niyyətlərini yüz millisekund əvvəlcədən aşkar edə bilirdi. Bu texnologiya, xüsusilə iflic olan insanlar üçün gündəlik həyatda böyük asanlıq təmin edir. Nensi Smit, 2023-cü ildə xərçəngdən vəfat edib.

Beyin Siqnallarının Gələcəyi

Son iki onillikdə təxminən 90 nəfər BCI implantlarından istifadə edib. Bu cihazlar, iflic, insult və ya motor neyron xəstəlikləri yaşayan insanların beyin siqnallarını oxuyaraq, onların kompüterlər və robotik əzalar kimi cihazları idarə etməsinə imkan verib. Lakin alimlər daha irəli gedərək, beyin fəaliyyətinin daha dərin qatlarını araşdırmağa can atırlar.

Kaliforniya Texnologiya İnstitutundan neyroalim Riçard Andersenin rəhbərlik etdiyi tədqiqat qrupu, beyin siqnallarını yalnız motor korteksdən deyil, həm də düşüncə və planlama ilə əlaqəli olan arxa parietal korteksdən əldə etməyi bacardı. Andersen deyir: "Bu bölgədən müxtəlif siqnalları oxumaq mümkündür, bu da cihazların dəqiqliyini artırır."

Etik və Məxfilik Narahatlıqları

Beyin-kompüter interfeyslərinin inkişafı ilə məxfilik və etik məsələlər daha da aktuallaşır. BCI-lar artıq insanların şüuraltı düşüncələrini oxuya bilir. Süni intellektlə birləşən bu texnologiyalar, insanların daxili həyatına müdaxilə potensialını artırır. Etika mütəxəssisləri, bu məlumatların necə qorunacağı və istifadəsi ilə bağlı ciddi narahatlıqlarını ifadə edirlər.

Məsələn, istehlakçı üçün nəzərdə tutulmuş EEG (elektroensefaloqrafiya) əsaslı cihazlar artıq insanların diqqət, yorğunluq və narahatlıq səviyyələrini ölçə bilir. Bu cihazlar, xüsusilə idman performansını artırmaq və ya meditasiyanı təkmilləşdirmək üçün istifadə olunur. Lakin bu məlumatların texnologiya şirkətləri tərəfindən necə istifadə olunacağı sual altındadır.

Hüquqi Boşluqlar və Beynəlxalq Tədbirlər

Hazırda beyin-kompüter interfeyslərinin tənzimlənməsi ilə bağlı ciddi boşluqlar mövcuddur. Çilidə və ABŞ-ın bəzi ştatlarında bu texnologiyalara dair qanunlar qəbul edilsə də, ekspertlər bunların kifayət etmədiyini bildirirlər. Beynəlxalq səviyyədə UNESCO və İqtisadi Əməkdaşlıq və İnkişaf Təşkilatı (OECD) kimi qurumlar bu mövzuda tövsiyələr hazırlayıb.

Klinikada Yeni Üfüqlər

Hələ ki, heç bir BCI cihazı ümumi klinik istifadə üçün təsdiq almayıb. Lakin ABŞ-da Synchron şirkətinin cihazı FDA tərəfindən təsdiqlənməyə ən yaxın namizəddir. Bu cihaz, istifadəçilərə ayaqlarını hərəkət etdirməyi təsəvvür edərək ekran üzərində seçim etməyə imkan verir və cərrahi müdaxilə tələb etmir.

Digər tərəfdən, Elon Maskın Neuralink şirkəti daha mürəkkəb cihazlarını artıq bəzi könüllülərdə sınaqdan keçirib. Bu cihazlar oyun oynamaq və robotik əlləri idarə etmək üçün istifadə olunur. Gələcəkdə bu texnologiyaların psixiatrik xəstəliklərin diaqnozu və müalicəsində də tətbiq olunması gözlənilir.

İnsan Beyninin Sərhədlərini Aşmaq

Neyroalimlər beyin fəaliyyətinin daha erkən mərhələlərini aşkar edərək, düşüncələrin yaranma prosesini izləməyə çalışırlar. Məsələn, bəzi tədqiqatçılar daxili dialoqun müəyyən edilmiş sözlər əsasında deşifrə edilməsini mümkün edib. Bu, gələcəkdə psixiatrik xəstəliklərin daha dəqiq müalicəsi üçün böyük potensial vəd edir.

Beyin-kompüter interfeyslərinin inkişafı, həm texnoloji, həm də etik baxımdan yeni dövrün başlanğıcını qoyur. Lakin bu sahənin təhlükəsiz və məsuliyyətli şəkildə irəliləməsi üçün qlobal səviyyədə ciddi tənzimləmələrə ehtiyac var.