Bütün dünyada biometrik texnologiyalar, yəni insanın şəxsiyyətini müəyyənləşdirmək üçün bioloji fərdi məlumatlardan (DNT, barmaq izləri, gözün buynuz qişası, üz, səs, gediş tərzi və s.) istifadə edən texnologiyalar sürətlə inkişaf edir. 2024-cü ildə qlobal biometrik bazarın həcmi 51,15 milyard dollar təşkil edib və 2029-cu ilə qədər bu rəqəmin 104 milyard dollara çatacağı gözlənilir. Bu barədə "Rexoft Konsaltinq" şirkətinin "Texnoloji transformasiya" praktikasının direktoru Aleksey Boqomolov məlumat verib. Ekspertlərin qiymətləndirmələrinə görə, yalnız biometrik ödəniş texnologiyası bazarı (bioekvayrinq) 2026-cı ilə qədər dünya üzrə üç milyard istifadəçiyə çatacaq və ümumi ödəniş həcmi 5,8 trilyon dollara bərabər olacaq.

Biometrik sistemlər həm inkişaf etmiş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələrdə tətbiq edilib. Dünyanın ən böyük biometrik identifikasiya platforması Hindistanın Aadhaar sistemidir, burada təxminən 1,3 milyard insan qeydiyyatdan keçib. Ümumilikdə Hindistanın əhalisi 1,42 milyard nəfərdir. "Biometrik Texnologiyalar Mərkəzi"nin baş direktor müavini Yevgeni Semenov bildirib ki, dünyanın bir çox ölkəsində, xüsusən də Asiya ölkələrində (Çin, Hindistan, Sinqapur, Cənubi Koreya) biometrik sistemlərin genişmiqyaslı tətbiqi liderlik edir. Böyük Britaniya və ABŞ da bu sahədə ön sıralardadır. Lakin Rusiya da bu texnologiyanın inkişafında yüksək səviyyəyə çatıb. Xüsusilə, ölkə şəhər nəqliyyatında bioekvayrinqi geniş şəkildə sınaqdan keçirən ilk ölkədir. Məsələn, Moskvada metroda, yerüstü nəqliyyatda, aeroekspresslərdə və çay tramvaylarında biometrik ödənişlərdən istifadə etmək mümkündür.

Semenovun sözlərinə görə, Rusiya biometrik texnologiyaların inkişafında Qərb ölkələrini üstələyir və Asiyanın qabaqcıl ölkələri ilə eyni səviyyədədir. Bu, həm müvafiq xidmətlərin tətbiqinin miqyası, həm də yerli həllərin müstəqil qiymətləndirilməsi ilə təsdiqlənir. Xüsusilə, Rusiya şirkətləri hər il ABŞ Milli Standartlar və Texnologiyalar İnstitutunun (NIST) məlumat şifrələmə alqoritmlərinin test reytinqində lider mövqe tutur. Dünyada əsasən barmaq izlərinə əsaslanan biometrik sistemlər üstünlük təşkil edir. "Skolkovo" İdarəçilik Məktəbinin Süni Zəka Laboratoriyasının rəhbəri Aleksandr Didenkonun sözlərinə görə, Rusiyanın biometrik sistemləri isə daha müasir texnologiyalara əsaslanır; xüsusilə üz tanıma və səs identifikasiyası kimi multimodal texnologiyalara üstünlük verilir. "Son dörd ildə Rusiya bazarı hər il 20-30% böyüyüb," – deyə Didenko əlavə edib.

Biometriyanın tətbiq sahələri də genişdir. Maliyyə sektorunda biometrik texnologiyalar "müştərini tanı" (KYC) prosedurlarında istifadə olunur. Bundan əlavə, saxta əməliyyatların qarşısını almaq və istifadəçi identifikasiyası üçün də bu texnologiyalardan istifadə edilir. Rusiya Bankından verilən məlumata görə, biometrik sistemlər maliyyə, nəqliyyat, telekommunikasiya və dövlət xidmətləri sahələrində daha geniş tətbiq olunur. Məsələn, biometrik ödənişlər, uzaqdan bank xidmətləri, metroda gediş haqqının ödənilməsi və gücləndirilmiş elektron imzanın qeydiyyatı bu texnologiyaların ən çox istifadə edildiyi sahələrdir.

Rusiya biometriyanın inkişafı üçün xüsusi qanunvericiliyə malikdir. 2018-ci ildə yaradılan və 2021-ci ilin sonlarında dövlət informasiya sistemi statusu alan Vahid Biometrik Sistem (VBS) bu texnologiyanın mərkəzində dayanır. VBS-yə qoşulmaq istəyənlər biometrik məlumatlarını könüllü olaraq qeydiyyatdan keçirməlidirlər. Bu sistem istifadəçilərə müxtəlif səviyyələrdə xidmətlər təqdim edir: metroda ödənişdən tutmuş bank hesabının uzaqdan açılmasına qədər bir çox imkanlar mövcuddur. Lakin qeyd etmək lazımdır ki, Rusiya qanunvericiliyinə əsasən, biometrik məlumatların təqdim edilməsi tamamilə könüllüdür və bu məlumatları təqdim etmək istəməyənlər üçün alternativ yollar həmişə mövcuddur.

Ekspertlər qeyd edirlər ki, biometriya sahəsində istifadəçi marağı artmaqdadır. 2024-cü ilin aprel ayında VBS-də gündəlik orta qeydiyyat sayı 15 000 nəfər təşkil edib ki, bu da əvvəlki illə müqayisədə on dəfə çoxdur. Biometrik texnologiyalar istifadəçilərin həyatını asanlaşdırır və müştəri təcrübəsini keyfiyyətcə dəyişir. Məsələn, alış-veriş zamanı telefon və ya kart təqdim etməyə ehtiyac qalmır, metroda ödənişlər daha sürətli həyata keçirilir. Didenkonun fikrincə, biometriya sahəsində beynəlxalq təcrübə göstərir ki, əhalinin 40-60%-nin bu texnologiyalardan istifadə etməsi ilə bazarın tam miqyaslı inkişafı mümkündür.