MIT-in Media Laboratoriyasından olan nevroloqlar və süni intellekt mütəxəssisləri, Böyük Dil Modellərinin (LLM) insan beyni üzərindəki təsirlərini araşdıran bir tədqiqat aparıblar. Onların araşdırması göstərir ki, LLM-lərdən, xüsusilə ChatGPT-dən istifadə tənqidi düşüncə bacarıqlarının zəifləməsinə səbəb ola bilər. Tədqiqatın nəticələri arXiv platformasında dərc olunub.

Son illər ərzində ChatGPT kimi süni intellekt alətləri həm əyləncə, həm də təhsil və ya iş məqsədləri üçün geniş istifadə olunur. MIT alimləri bu alətlərin beynə necə təsir etdiyini öyrənmək üçün 54 könüllü cəlb ediblər. Könüllülər üç qrupa bölünüb: birinci qrup ChatGPT-dən istifadə edib, ikinci qrup Google axtarış sisteminə müraciət edib, üçüncü qrup isə heç bir vasitədən istifadə etmədən yalnız öz beyin gücünə əsaslanaraq esse yazıb. Hər bir iştirakçıdan 20 dəqiqə ərzində “xeyriyyəçilik” mövzusunda esse yazmaq tələb olunub. Bu proses üç fərqli yazı sessiyasında davam etdirilib.

Eksperiment zamanı iştirakçılar EEG (elektroensefaloqrafiya) cihazları ilə təchiz olunub. Bu cihazlar beyin fəaliyyətini, o cümlədən zehni yüklənmə və idraki iştirak səviyyələrini ölçüb. Yazılan esselər həm insan müəllimlər, həm də süni intellekt vasitəsilə qiymətləndirilib.

Tədqiqatın nəticələri göstərib ki, yalnız beyin gücündən istifadə edən qrupda beyin fəaliyyətinin ən güclü və geniş yayılmış şəbəkə aktivliyi müşahidə olunub. Google axtarış sistemindən istifadə edən qrupda bu fəaliyyət orta səviyyədə olub, ChatGPT-dən istifadə edən qrupda isə ən zəif nəticələr qeydə alınıb.

Dördüncü sessiyada iştirakçılardan 18 nəfər geri dönərək fərqli üsullar sınaqdan keçirib. Əvvəlki sessiyalarda ChatGPT-dən istifadə edənlər bu dəfə yalnız öz beyin gücünə əsaslanıb, əksinə, əvvəlki “Beyin-yalnız” qrupu isə ChatGPT-dən istifadə edib. Nəticələr göstərib ki, əvvəllər ChatGPT-dən istifadə edənlərdə neyron əlaqənin zəiflədiyi, “Beyin-yalnız” qrupunda isə yaddaşın daha yaxşı işlədiyi məlum olub.

Müsahibələrdə ChatGPT-dən istifadə edən iştirakçılar yazdıqları esselər üzərində daha az sahiblənmə hissi keçirdiklərini bildiriblər. Onlar, həmçinin, yazdıqları mətnləri qısa müddət sonra xatırlamaqda çətinlik çəkiblər. Bütün göstəricilər—beyin fəaliyyəti, dil analizi və esse qiymətləndirmələri—üzrə ChatGPT-dən istifadə edənlər “Beyin-yalnız” qrupu ilə müqayisədə daha zəif nəticələr göstəriblər.

Alimlər bu tapıntıların təhsil üçün əhəmiyyətli nəticələr doğura biləcəyini vurğulayırlar. LLM-lərdən istifadə dərhal fayda verə bilsə də, uzunmüddətli perspektivdə təhsil nəticələrinin pisləşməsinə və tənqidi düşüncə bacarıqlarının inkişafına mane ola bilər.

Tədqiqat haqqında daha ətraflı məlumat arXiv platformasında yerləşdirilib: Nataliya Kosmyna və digərləri, “Your Brain on ChatGPT: Accumulation of Cognitive Debt when Using an AI Assistant for Essay Writing Task”. DOI: 10.48550/arxiv.2506.08872.