Çin, elektrikli nəqliyyat vasitələrinin (EV) batareyalarının istehsalında istifadə olunan kritik texnologiyaların ixracına məhdudiyyətlər tətbiq edib. Bu addım, ölkənin qlobal EV bazarındakı üstünlüyünü möhkəmləndirmək məqsədini güdür. Ölkənin Ticarət Nazirliyinin bəyanatına görə, bu texnologiyalar hökumətin ixrac nəzarəti siyahısına daxil edilib. Bu siyahıya daxil edilən texnologiyaların xaricə ötürülməsi – istər ticarət, investisiya, istərsə də texnoloji əməkdaşlıq yolu ilə – hökumətdən xüsusi lisenziya tələb edir.

Yeni məhdudiyyətlər, üç ay əvvəl müəyyən nadir torpaq elementləri və onların maqnitlərində tətbiq olunan oxşar məhdudiyyətləri təkrarlayır. Bu materiallar təkcə EV istehsalında deyil, həmçinin istehlak elektronikası və hərbi avadanlıqlarda, məsələn, döyüş təyyarələrində də istifadə olunur. Çin bu nadir torpaq elementlərinin tədarük zəncirindəki üstünlüyünü ABŞ-la ticarət müharibəsində güclü bir vasitə kimi istifadə edir.

Çin, xammal emalından batareya istehsalına qədər olan geniş tədarük zənciri vasitəsilə yüksək məhsuldar və sərfəli batareyalar inkişaf etdirməkdəki bacarığı ilə qlobal EV bazarında lider mövqeyə yüksəlib. Dünyanın bir çox avtomobil istehsalçısı Çin istehsalı olan EV batareyalarını istifadə edir. SNE Research-in məlumatına görə, Çinli EV batareya istehsalçıları qlobal bazar payının ən azı 67%-ni təşkil edir.

Yanvar ayında ilk dəfə təklif edilən bu yeni lisenziya tələbləri, Çinli EV istehsalçılarının xaricdə genişlənmə planlarına qeyri-müəyyənlik gətirib. Xüsusilə Avropa İttifaqı kimi bazarlar Çin avtomobil ixracına tariflər tətbiq edərək istehsalçıları həmin regionlarda fabriklər qurmağa təşviq edir. Bir çox Çin batareya istehsalçısının Cənub-Şərqi Asiya və ABŞ kimi bazarlarda istehsalatı lokallaşdırmaq planları var.

Ticarət Nazirliyi bu məhdudiyyətlərin “milli iqtisadi təhlükəsizlik və inkişaf maraqlarını qorumaq, həmçinin beynəlxalq iqtisadi və texnoloji əməkdaşlığı təşviq etmək” məqsədini daşıdığını bildirib. Counterpoint Research-in direktor müavini Liz Li, bu addımın “geopolitik texnologiya ayrışmasını materiallardan proses intellektual mülkiyyətinə qədər dərinləşdirdiyini” qeyd edib. O, həmçinin bunun ABŞ, Avropa İttifaqı və digər ölkələrin xammal emalı və metal təmizləmə imkanlarını artırmaq səylərini sürətləndirə biləcəyini bildirib.

Çinin CATL şirkəti, dünyanın ən böyük EV batareya istehsalçısı və Teslanın əsas təchizatçısı, Almaniya və Macarıstanda zavodlara malikdir və İspaniyada Stellantis ilə birgə müəssisə fabriki planlaşdırır. Şirkət həmçinin Michigan ştatında tikilməkdə olan Ford EV batareya zavodunda istifadə ediləcək texnologiyanı lisenziyalaşdırır. Ford-un nümayəndəsi CNN-ə bildirib ki, yeni məhdudiyyətlər şirkətin fəaliyyətinə təsir göstərmir.

Digər tərəfdən, BYD kimi Çinli EV nəhəngi öz batareyalarını istehsal edir və 2024-cü ildə Teslanı keçərək dünyanın ən böyük EV istehsalçısına çevrilib. BYD Macarıstan, Tailand və Braziliya kimi ölkələrdə istehsal müəssisələrinə malikdir. Gotion adlı digər böyük Çinli batareya istehsalçısı isə İllinoys ştatında istehsal fabriki qurmağı planlaşdırır.

Analitiklər məhdudiyyətlərin real təsirinin hələ qeyri-müəyyən olduğunu və detalların tam aydınlaşmadığını qeyd edirlər. Liz Li, məhdudiyyətlərin “batareya hüceyrəsi və modul istehsalından daha çox yuxarı axın proses texnologiyalarını hədəf aldığını” vurğulayıb. CATL-nin Almaniya və Macarıstandakı zavodları hüceyrə və modul istehsalına fokuslanır və görünür ki, məhdudlaşdırılmış prosesləri yerli səviyyədə təkrarlamır. Bu səbəbdən məhdudiyyətlərin yaxın dövrdəki təsiri məhdud ola bilər.

BYD üçün də vəziyyət oxşardır. Şirkət yalnız xaricdə batareya paketləri yığır və batareya hüceyrələri istehsal etmir. Buna görə məhdudiyyətlərin hazırkı mərhələdə fəaliyyətə təsir etmədiyi bildirilir. Morningstar şirkətində Çinin EV sektoru üzrə baş analitik Vincent Sun, məhdudiyyətlərin təsirinin əsasən şirkətlərin lisenziya almaq asanlığına bağlı olduğunu və bu prosesin müəyyən vaxt ala biləcəyini bildirib.

Çinin EV batareyaları sahəsində üstünlüyü Yeni məhdudiyyətlərdən biri, son beş ildə daha təhlükəsiz və sərfəli olduğu üçün EV-lərdə populyarlaşmış litium dəmir fosfat (LFP) batareyalarının katod istehsalı texnologiyasını əhatə edir. Digəri isə litiumun emalı, təmizlənməsi və çıxarılması proseslərinə yönəlib.

Fastmarkets-in məlumatına görə, Çin qlobal LFP batareyalarının istehsalında və litiumun emalında liderdir. Ötən il Çin, LFP istehsal gücü üzrə 94% bazar payına sahib olub və qlobal emal edilmiş litium istehsalının 70%-ni təmin edib.

Adamas Intelligence-in məlumatına görə, LFP batareyaları qlobal EV bazarının 40%-ni təşkil etsə də, onların istifadəsi əsasən Çin istehsalı EV-lərdə daha geniş yayılıb. IDTechEx-in vitse-prezidenti Ceyms Edmondson bildirib ki, LFP batareyalarının enerji sıxlığı daha aşağı olsa da, nikel, manqan və kobalt kimi alternativlərdən daha ucuz olması onların “daha aşağı qiymətli avtomobillərdə əsas seçimə” çevrilməsinə səbəb olub. O, həmçinin Avropa və ABŞ avtomobil istehsalçıları tərəfindən bu batareyaların daha çox istifadə edilməsinin planlaşdırıldığını qeyd edib.

Çinin LFP istehsalında üstünlüyü o qədər böyükdür ki, hətta Çindən kənarda istehsal olunan LFP üçün də Çinli təchizatçılar LFP katodlarının prekursorlarının istehsalında iştirak edir. Edmondson əlavə edib ki, Çin texnologiya sahəsində də “əhəmiyyətli üstünlüyə” malikdir. Məsələn, BYD-nin “Super E-Platform” texnologiyası cəmi beş dəqiqəlik şarjla 400 kilometrlik məsafə vadedir.

CATL isə aprel ayında 15 dəqiqəlik şarjla 515 kilometrlik məsafəyə imkan verən daha təkmilləşdirilmiş LFP batareyasını təqdim edərək rəqabətə yeni bir səviyyə gətirdi.