Dəniz Dərinliklərində Şok Kəşf: ‘Qaranlıq Oksigen’ Nədir?

Dərin Dənizlərdə Yeni Kəşf: Qaranlıq Oksigen

Alimlər Sakit Okeanın Clarion-Clipperton Zonasında (CCZ) yerləşən 4 milyon kvadrat kilometr ərazidə heyrətamiz bir kəşfə imza atıblar. Bu ərazidəki polimetalik nodulların – batareya funksiyasını yerinə yetirən kiçik daşların – 4000 metr dərinlikdə oksigen istehsal etdiyi aşkar edilib.

CCZ ərazisi, Hawaii ilə Meksika arasında yerləşən geniş bir okean düzənliyi, həm zəngin dəniz həyatına, həm də nadir minerallarla dolu nodullara sahibdir. Bu nodullar nikel, manqan, mis, sink və kobalt kimi yaşıl enerji üçün vacib olan metallar ehtiva edir. Lakin yeni tədqiqat bu daşların yalnız enerji mənbəyi olmadığını, həm də oksigen istehsal edə biləcəyini göstərir.

Oksigen İşıqsız Necə İstehsal Olunur?

Tədqiqatın rəhbəri, Şotlandiyanın Dəniz Elmləri Assosiasiyasından Andrew Sweetman, bu kəşfin həyatın başlanğıcı ilə bağlı anlayışlarımızı dəyişdirə biləcəyini vurğulayır. ‘İndiyə qədər düşünürdük ki, planetimizdə aerob həyat yalnız fotosintezlə yaranan oksigen sayəsində mümkün olub. Amma indi işıqsız dərinliklərdə də oksigenin yarandığını bilirik,’ deyə Sweetman qeyd edib.

Bu fenomenin izahı isə nodulların təbii bir ‘geo-batareya’ kimi fəaliyyət göstərməsindədir. Nodulların səthində yaranan təbii elektrik yükü, suyun tərkibini parçalayaraq oksigenin ayrılmasına səbəb olur. Alimlər laboratoriya şəraitində bu prosesi təkrarlayaraq, mikroorqanizmləri aradan qaldırdıqları halda belə oksigen istehsalının davam etdiyini müşahidə ediblər.

Kəşfin Çətinlikləri və Təsirləri

Bu kəşf dərin dəniz mədənçiliyi ilə bağlı mübahisələri daha da alovlandırıb. Bəzi şirkətlər bu nodulları ‘daşda batareya’ adlandıraraq yaşıl enerji keçidinin açarı hesab edirlər. Digər tərəfdən, 25 ölkə Beynəlxalq Dəniz Dibinin İdarəetmə Şurasından (ISA) dərin dəniz mədənçiliyinə moratorium qoyulmasını tələb edir. Alimlər isə bu nodulların ekosistemlərə təsirini daha dərindən öyrənmədən mədənçiliyin başlanmasının təhlükəli ola biləcəyini bildirirlər.

Scripps Okeanoqrafiya İnstitutundan Lisa Levin bu barədə deyir: ‘Dərin dənizlər hələ də kəşf edilməmiş bir sərhəddir. Bu nodulların oksigen istehsalı kimi yeni ekosistem funksiyaları dənizlərin qorunması ilə bağlı qərarlarımızda nəzərə alınmalıdır.’

Gələcəyimiz Nə Göstərəcək?

Dənizlərin gələcəyi hələ də qeyri-müəyyəndir. Alimlər bu kəşfin həm həyatın mənşəyi, həm də digər planetlərdəki həyat potensialı ilə bağlı yeni üfüqlər açacağını düşünürlər. Lakin bu fenomenin insan fəaliyyəti ilə necə dəyişə biləcəyini yalnız zaman göstərəcək.