Astronomlar 'lava planetləri' adlanan ekzoplanetlər haqqında daha çox məlumat əldə etməyə başlayırlar. Bu alovlu dünyalar Yer kimi oxşar sıxlığa malikdir, lakin öz ulduzlarına o qədər yaxın orbitdə yerləşirlər ki, gündüz temperaturu onların qayalarını əridərək səthini magma okeanları ilə örtür. Lava planetləri ekzoplanet elminin maraqlı yeni sərhədini təmsil edir, lakin onların dinamikası, daxili quruluşu və təkamül yolları haqqında hələ çox şey məlum deyil. York Universitetindən Charles-Édouard Boukaré və həmkarları lava planetləri ilə bağlı yeni tədqiqatlarında bu planetlərin kimyası, səth şəraiti və digər xüsusiyyətlərini müəyyənləşdirmək və təhlil etmək üçün astronomlara yol xəritəsi təqdim ediblər.

Araşdırma zamanı tədqiqatçılar lava planetlərinin milyardlarla il ərzində formalaşmasından 'termal sabit vəziyyətə' çatdığı dövrə qədər uzunmüddətli təkamülünü proqnozlaşdırmaq üçün rəqəmsal modeldən istifadə ediblər. Bu model geofiziki maye mexanikası, ekzoplanet atmosferləri və mineralogiya sahələrindən alınan məlumatları birləşdirərək, bu ekzotik dünyaların zamanla necə dəyişdiyini ortaya qoyur. Boukaré qeyd edir ki, bu proseslər lava planetlərdə daha güclü olsa da, əsasən Günəş sistemindəki qaya planetlərini formalaşdıran eyni proseslərdir.

Lava planetlərinin xüsusiyyəti ondan ibarətdir ki, onlar Günəş sistemimizdəki qaya planetlərindən fərqli olaraq ulduzlarına baxan tərəflərində milyardlarla il ərzində magma okeanı saxlayırlar. Bu magma okeanının kənarlarında kristallar ərimiş qayadan əmələ gəlir və bu, maye magma ilə bərk kristallar arasında kimyəvi komponentlərin ayrılmasına səbəb olur. Bu da lava planetin zamanla kimyəvi tərkibini dəyişir. Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, lava planetin yaşını onun atmosferini öyrənməklə müəyyən etmək mümkündür.

NASA-nın James Webb Kosmik Teleskopu (JWST) lava planetlərdə silikat atmosferlərini müşahidə etməyə imkan yaradır. Gələcəkdə Çilidə tikilməkdə olan 'Ekstremal Böyük Teleskop' bu atmosferləri daha dərindən təhlil edərək, planetin atmosferi, ərimiş səthi və mineral tərkibi arasındakı mürəkkəb qarşılıqlı əlaqələri ortaya çıxara bilər. JWST artıq gecə tərəfi temperaturunu ölçməklə planetin daxili quruluşu haqqında daha çox məlumat vermək imkanı yaradır.

Bu araşdırma lava planetləri öyrənmək üçün 100 saatlıq JWST müşahidə vaxtı əldə etməyə kömək edib. Tədqiqatçılar ümid edirlər ki, yaşlı və gənc lava planetləri bir-birindən ayırd edə biləcəklər. Bu, ekzoplanetlər haqqında ənənəvi 'ani görüntü' yanaşmasından kənara çıxmaq üçün mühüm addım olacaq. Boukaré bu sahəni ekzoplanet elminin yeni və həyəcanverici sərhədi kimi qiymətləndirir.

Mənbə: Nature jurnalı.