Avropa Kosmik Agentliyinin (ESA) dəstəklədiyi yeni layihə olan 'Invictus', bankrot olmuş şirkətin hipersəs təyyarələri üçün hazırlanmış mühərrik texnologiyasını yenidən canlandırmağı hədəfləyir. Layihə çərçivəsində 2031-ci ilə qədər hidrogenlə işləyən bir kosmik təyyarənin istehsalı və uçuşu planlaşdırılır.

Təyyarənin mühərrik sistemi, İngiltərənin aviasiya şirkəti olan 'Reaction Engines' tərəfindən onilliklər ərzində inkişaf etdirilmiş 'pre-cooler' texnologiyasına əsaslanır. Lakin bu şirkət 2024-cü ilin noyabrında iflas etmişdi. Şirkətin bir çox aparıcı mühəndisi indi Britaniyanın aviasiya və müdafiə sahəsində fəaliyyət göstərən 'Frazer-Nash Consultancy' şirkətində çalışır. 'Frazer-Nash' hazırda 'Invictus' konsorsiumuna rəhbərlik edir. Qrupun digər üzvləri ABŞ-ın 'Spirit AeroSystems' təyyarə istehsalçısı və Britaniyanın 'Cranfield Universiteti'dir.

'Invictus' layihəsi, səsi beş dəfə aşan sürətlə (Mach 5 və ya 6174 km/saat) hərəkət edə bilən, təkrar istifadə oluna bilən hipersəsli kosmik vasitə yaratmağı qarşısına məqsəd qoyub. Əksər raketlərdən fərqli olaraq, bu kosmik təyyarə enmə zolağından üfüqi şəkildə qalxa biləcək. Təyyarə kosmosun kənarına qədər qalxacaq və daha sonra adi sərnişin təyyarəsi kimi enəcək. Hidrogenlə işləyən mühərriklər, ənənəvi reaktiv yanacaq mühərriklərindən daha az emissiya və daha uzun uçuş müddəti təmin edir.

Layihənin ilk mərhələsi ESA-nın Ümumi Dəstək Texnologiya Proqramından ayrılmış 7 milyon avro ilə maliyyələşdirilir və 2026-cı ilin ortalarına qədər konseptual dizaynın təqdim olunmasını nəzərdə tutur. Dizaynın mərkəzində hidrogenlə işləyən, hava ilə nəfəs alan bir mühərrik sistemi dayanacaq.

'Pre-cooler' sistemi mühərrikə daxil olan havanı soyutmaq üçün nəzərdə tutulmuş istilik dəyişdiricisidir. Hipersəs sürətində mühərrikə daxil olan hava minlərlə dərəcəyə çata bilər ki, bu da ənənəvi turbinlər üçün çox yüksəkdir. 'Pre-cooler' sistemi bu havanı, içərisindən soyuq hidrogen axan kiçik borular vasitəsilə sürətlə soyudur. Bu texnologiya şok və sürtünmənin səbəb olduğu ekstremal istiliyin öhdəsindən gəlməyə imkan verir və mühərriklərin təhlükəsiz işləməsini təmin edir. 'Reaction Engines' şirkətinin keçən il keçirdiyi yerüstü sınaqlar bu texnologiyanın reaktiv mühərriklərlə inteqrasiyada uğurlu nəticələr verdiyini göstərmişdi.

Hal-hazırda 'Invictus' layihəsi hələ konseptual mərhələdədir, lakin kosmik təyyarələr, nəzəri olaraq, kosmosa çıxış üçün raketlərdən daha sərfəli bir yol ola bilər. Onların üstünlüyü ənənəvi uçuş-enmə zolaqlarından qalxa bilməsində və dəfələrlə istifadə edilə bilməsindədir — adi təyyarələr kimi, amma daha yüksək texnologiya ilə.

'Frazer-Nash' şirkətinin baş direktoru Sara Uilks layihənin uğurla həyata keçirilməsinə əmin olduğunu bildirib. "Güclü sənaye dəstəyi və dərin mühəndislik və aviasiya təcrübəsi ilə — xüsusilə də onilliklər boyu təkan texnologiyasına sahib olan Frazer-Nash komandası ilə — bu iddialı vizyonu reallığa çevirmək üçün bütün doğru komponentlərə sahibik," deyə Uilks qeyd edib.