Gaia Teleskopunun Süd Yolu Araşdırmaları

Avropa Kosmik Agentliyinin (ESA) Gaia teleskopu, Süd Yolu qalaktikasının ulduzlarının yerləşməsini, hərəkətlərini və parıltılarını xəritələndirərək qalaktikanın dinamikasını öyrənmək üçün 10 illik uğurlu bir missiyanı tamamladı. Teleskopun məlumatları qalaktik spiral qolların strukturu, ulduz klasterlərinin formalaşması və onların qalaktikada necə hərəkət etdiyini anlamaq üçün yeni imkanlar yaratdı.

Ulduz Klasterləri və Onların Xüsusiyyətləri

Gaia məlumatları göstərir ki, ulduzların əksəriyyəti klasterlərdə doğulur və müəyyən müddət orada qalır. Bu klasterlərdən biri hətta Süd Yolundan qaçmağa çalışır. Açıq klasterlər əsasən qalaktikanın diskində yerləşir və onlarda onlarla və ya minlərlə ulduz olur. Digər tərəfdən, qlobulyar klasterlər milyonlarla qədim ulduz ehtiva edir və qalaktikanın nüvəsi ətrafında dövr edir.

Gaia "klaster siyahısı" apararaq, klaster üzvlərinin yaşlarını, ölçülərini, məsafələrini və hərəkətlərini təyin etdi. Bu məlumatlar "klasterlərə aid olmayan" ulduzların müəyyən edilməsinə və elmi nəticələrin dəqiqləşdirilməsinə kömək etdi. Astronom Antonella Vallenari bildirib ki, "Gaia sayəsində klasterlərə aid olmayan ulduzları müəyyən edərək elmi nəticələrimizi daha dəqiq edə bilirik."

Spiral Qollar və Klasterlərin Dağılımı

Gaia-nın məlumatları göstərir ki, ulduz klasterləri qalaktikanın spiral qollarında qeyri-bərabər şəkildə yerləşir və müxtəlif sürətlə hərəkət edir. Bu, spiral qolların uzunömürlülüyü və qalaktikaların təkamülü haqqında ipucları verir. Məsələn, Pleiades və Hyades kimi tanınmış klasterlər hələ də birlikdə hərəkət etsə də, zamanla dağılmaları gözlənilir.

Tidal Quyruqlar və Ulduz Axınları

Gaia-nın məlumatları klasterlərin "tidal quyruqları" və ya ulduz axınları yaratdığını da aşkar etdi. Bu quyruqlar klasterin keçmişindən xəbər verir və qalaktikadakı dinamik prosesləri anlamaqda mühüm rol oynayır. Ulduz axınları qalaktikanın müxtəlif hissələrini birləşdirərək spiral qolların hərəkətini və klasterlərin təkamülünü izləməyə imkan verir.

Astronom Tereza Jerábková bildirib ki, "Gaia sayəsində daha sıx bölgələrdə belə tidal quyruqları müəyyən edə bilirik."

Gaia-nın Gələcək İrsi

Gaia teleskopunun fəaliyyəti 2025-ci ilin mart ayında dayandırılsa da, onun topladığı məlumatlar hələ də təhlil olunur. ESA-nın layihə alimi Johannes Sahlmann qeyd edir ki, "Gaia-nın əməliyyatları başa çatsa da, onun elmi töhfələri davam edir. Yeni məlumatlar ulduzlar və qalaktikamız haqqında biliklərimizi daha da genişləndirəcək."

Astronomlar yaxın illərdə Gaia-nın məlumatları əsasında yeni kəşflər edəcəklərini gözləyirlər. Bu, qalaktikamızın quruluşu və ulduzların təkamülü haqqında anlayışlarımızı əsaslı şəkildə dəyişdirə bilər.