Kosmosun genişlənməsi: Hubble gərginliyi nədir?

Atakama Kosmologiya Teleskopunun (ACT) son məlumatları kosmosun genişlənmə sürətindəki sirli uyğunsuzluğu — Hubble gərginliyini — bir daha təsdiqlədi. Bu uyğunsuzluq, Hubble sabitliyinin yaxın kosmosda və uzaq kosmosda fərqli ölçülməsi ilə bağlıdır. Yaxın kosmosda 'Tip 1a supernovalar' vasitəsilə ölçülən Hubble sabiti bir rəqəmi göstərir, lakin uzaq kosmosda 'fosil işıq' əsasında ölçülən sabit tamamilə fərqli bir dəyər verir.

ACT-in 20 illik mirası

ACT, 2007-ci ildən başlayaraq 2022-ci ilə qədər kosmosun uzaq bölgələrini müşahidə edərək kosmologiyada mühüm irəliləyişlərə nail oldu. Teleskopun əsas nailiyyəti, kosmosun erkən dövründə yaranmış 'Kosmik Mikrodalğa Fonunun' (CMB) yüksək dəqiqliklə ölçülməsi idi. Bu məlumatlar, Avropa Kosmik Agentliyinin (ESA) Planck kosmik teleskopunun 2009-2013-cü illərdə topladığı məlumatları tamamlayaraq, daha yüksək həll qabiliyyətli polarizasiya xəritələri təqdim etdi.

Cardiff Universitetindən kosmoloq Erminia Calabrese bu barədə deyir: 'Planck teleskopunun nəticələri ilə ACT-in polarizasiya xəritələrini müqayisə etmək gözlük təmizləmək kimidir. Hubble sabitliyindəki uyğunsuzluq daha aydın görünür.'

Kosmologiyada yeni istiqamətlər

ACT-in məlumatları, Hubble sabitliyinin kosmosun müxtəlif bölgələrində fərqli olduğunu təsdiqləyərək, kosmologiyanın standart modeli olan Lambda Soyuq Qaranlıq Maddə (LCDM) modelindəki boşluqları üzə çıxardı. Columbia Universitetindən Colin Hill bu barədə deyir: 'ACT-in məlumatları, Planck teleskopunun həm temperatur, həm də polarizasiya nəticələri ilə tam uyğundur. Bu uyğunsuzluq daha da möhkəmləndi.'

Kosmoloqlar artıq LCDM modelindəki çatışmazlıqları qəbul edərək, alternativ modelləri tədqiq etməyə başlayıblar. Calabrese əlavə edir: 'Biz bu modelləri tam müstəqil şəkildə qiymətləndirdik. Məqsədimiz onları çürütmək deyil, anlamaq idi. Nəticələr isə aydındır: yeni müşahidələr bu modellərin əksəriyyətini istisna etdi.'

İnsan təsiri və gələcək tədqiqatlar

ACT-in məlumatları ilə kosmosun genişlənməsi mövzusunda yeni tədqiqat istiqamətləri açılır. Bu kəşf, kosmologiya sahəsində yeni nəzəri modellərin inkişafına təkan verəcək və gələcək nəsil teleskoplar üçün yol xəritəsi olacaq. ACT-in müşahidələri kosmologiya dərsliklərini yenidən yazacaq qədər əhəmiyyətli bir miras qoydu.

Kosmosun sirli genişlənməsi və Hubble gərginliyi, insanın kainatı anlamaq yolunda qarşılaşdığı ən böyük suallardan biridir. Bu sualların cavabları, bəlkə də, bir gün kosmosun ən dərin sirlərini açacaq.