Genetik Redaktə: Tibbin Yeni Sərhədi

2018-ci ildə çinli alim He Jiankui dünyanı şoka salmışdı: o, CRISPR texnologiyasından istifadə edərək genetik redaktə edilmiş ilk körpələri yaratmışdı. Bu embrionların genlərini dəyişərək onları HIV virusuna qarşı immun etmək istəyən alimin təcrübələri ciddi tənqidlərə məruz qalmışdı. Çinin hökuməti onu “qanunsuz tibbi təcrübələr” həyata keçirməkdə ittiham etmiş və üç il həbs cəzası vermişdi.

Yeni Startap və Cəsarətli Missiya

İndi isə Nyu York mərkəzli Manhattan Genomics startapı insan embrionlarının genetik redaktəsi mövzusunu yenidən gündəmə gətirib. Şirkətin məqsədi genetik xəstəliklərin qarşısını almaq və insan əzabını azaltmaqdır. Şirkətin elmi heyətinə tanınmış süni mayalanma mütəxəssisi, genetik məlumat üzrə mütəxəssis və bir neçə reproduktiv biologiya üzrə tədqiqatçı daxildir. Şirkətin təsisçilərindən biri olan Cathy Tie, insan embrionlarının redaktəsini cəmiyyətə daha qəbul edilən bir ideya kimi təqdim etmək niyyətindədir.

Etik Mübahisələr və Texnoloji Risklər

Embrionların genetik redaktəsi yalnız bir nəsildə deyil, gələcək nəsillərə də təsir edə bilər. Xəstəliyə səbəb olan genlər silinsə belə, bu texnologiya səhv redaktələrə, hətta xərçəng kimi xəstəliklərin yaranmasına səbəb ola bilər. Bundan əlavə, bu texnologiyanın genetik üstünlük məqsədilə sui-istifadə edilməsi qorxusu etik mübahisələri artırır.

Manhattan Genomics birmənalı olaraq genetik xəstəliklərin müalicəsinə fokuslandığını vurğulasa da, ekspertlər bu sahədə şəffaflıq və ciddi nəzarətin vacib olduğunu bildirirlər. Şirkətin həmtəsisçisi Cathy Tie, texnologiyanın gücünü vurğulayaraq, insan hüceyrələrini redaktə etmək prosesini atomun manipulyasiyası ilə müqayisə edib.

İnsan Təsiri və Gələcək Perspektivlər

Manhattan Genomics embrion redaktəsini əvvəlcə siçanlar və meymunlarda sınaqdan keçirməyi, daha sonra insan üzərində tədqiqatlara keçməyi planlaşdırır. Şirkət, xəstəliklərə səbəb olan genlərin təhlükəsiz və effektiv redaktəsi üçün CRISPR texnologiyasının yeni formalarını test etmək niyyətindədir. Əsas hədəf Huntington xəstəliyi, kistik fibroz və orak hüceyrə anemiyası kimi monogen xəstəliklərdir.

Bu texnologiya xüsusilə yaşlı süni mayalanma pasiyentləri üçün ümid işığı yaradır. Lakin bəzi mütəxəssislər, genetik xəstəliklərin qarşısını almaq üçün mövcud embrion seçimi metodlarının daha geniş tətbiq oluna biləcəyinə inanır. Buna baxmayaraq, Manhattan Genomics bu sahədə irəliləyiş əldə etməyi məqsəd qoyub.

Bioetiklər insan embrionlarının genetik redaktəsinin startaplar tərəfindən həyata keçirilməsinə ehtiyatla yanaşır. Onlar hesab edirlər ki, bu cür araşdırmalar akademik mühitdə aparılmalı və hökumət tərəfindən ciddi şəkildə nəzarət edilməlidir. Şirkət bu fikirləri qəbul etdiyini bildirərək, tədqiqatların etik və şəffaf şəkildə həyata keçirilməsini vəd edir.

Genetik xəstəliklərdən əziyyət çəkən ailələrin ümidləri bu texnologiyanın potensialına bağlıdır. Cathy Tie-nin sözlərinə görə, startapın elanından sonra onlarla ailə onların səylərini dəstəklədiyini bildirib. Embrion redaktəsi gələcəkdə tibbin yeni bir dövrünə başçılıq edə bilərmi? Bu, yalnız zamanla məlum olacaq.