İnsan və Pişiklər: Tarixə Səyahət

Arxeoloq və antropoloq Jerry Moore-un yazdığı 'Cat Tales: A History' kitabı pişiklərin insanlarla necə minilliklər boyu əlaqə qurduğunu araşdırır. Moore-un fikrincə, bu əlaqə yalnız faydalılıqdan ibarət deyil, həm də qarşılıqlı hörmət və heyranlıq üzərində qurulub.

Ənənəvi Tarixə Yenidən Baxış

Uzun illər boyunca pişiklərin ilk dəfə qədim Misirdə, təxminən 4000 il əvvəl, insanlarla birlikdə yaşamağa başladığı düşünülürdü. Misirlilər pişikləri taxıl anbarlarını qoruduqları üçün sevir, onların ölümünə yas saxlayır və hətta mumiyalayırdılar. Bastet adlı pişik tanrıçası ev və ailənin qoruyucusu kimi qəbul edilirdi. Lakin 2004-cü ildə Kiprdə, Şillourokambos adlanan neolitik kənddə tapılan 9500 illik birgə məzar bu hekayəni dəyişdi. Burada bir insan və pişik diqqətlə yan-yana dəfn edilmişdi, yanlarında dəniz qabıqları və cilalanmış daşlar kimi hədiyyələr vardı.

Pişiklər və İnsanlar: Mutualizm

Moore-a görə, pişiklərin insanlarla əlaqəsi ənənəvi 'evcilləşdirmə' anlayışından daha çox qarşılıqlı fayda üzərində qurulub. Neolitik dövrdə pişiklər taxıl anbarlarına cəlb olunan siçanları ovlayır, insanlar isə pişiklərə sığınacaq və yemək təmin edirdi. Bu qarşılıqlı əlaqə pişikləri 'öz iradəsi ilə' insanın yoldaşına çevirdi.

Pişiklərin Qlobal Səyahəti

Pişiklər bütün dünyada yayılaraq müxtəlif mədəniyyətlərdə fərqli rollar oynadı. Maraqlıdır ki, müasir ev pişiklərinin hamısı bir növdən, Felis silvestris lybica adlı Afrika vəhşi pişiyindən törəyib. Lakin Mesoamerikada pişiklərin evcilləşməsi baş vermədi, çünki burada pişiklərin cəlb olunacağı xüsusi siçan növü yox idi.

Tarixi Faktlar və Pişiklərin Cazibəsi

Pişiklər, itlərdən fərqli olaraq, nə mühafizəçi, nə də işçi heyvan kimi fayda vermirlər. Onların evcilləşməsi daha çox insanlarla qeyri-adi bir əlaqə qurmağa əsaslanır. Moore, pişiklərin 'karizmatik' olduğunu deyir. Bu cazibə, insanları həm heyran edir, həm də qorxudur. Misal olaraq, qədim Misirdə fars generalı Cambises II pişikləri qalxan kimi istifadə edərək bir şəhəri döyüşsüz təslim olmağa məcbur etmişdi.

İnsan və Pişik: Düşməndən Dostluğa

Min illər boyunca insanlar və pişiklər bir-birinə düşmən olmuşdu. Paleolit dövründə mağara rəssamları yırtıcı pişiklərin təsvirlərini çəkirdilər. Lakin bu gün insanlar pişiklərlə unikal bir əlaqə qurub. Moore-un fikrincə, pişiklər insanlarla yaşaya bilən yeganə yırtıcıdır.

Nəticə

Moore-un kitabı pişiklərin insanlarla necə dostlaşdığını, bu əlaqənin köklərini və tarixi dəyişikliklərini araşdırır. 'Ev pişiyi, demək olar ki, vəhşi pişiyin ram edilmiş versiyasıdır,' deyə Moore bildirir. Bu tarixi əlaqə, həm sirr, həm də heyranlıqla doludur.