NASA-nın Günəş Dinamikası Rəsədxanası (SDO) 10 may 2024-cü ildə saat 21:23-də (EDT) X5.8 gücündə günəş alovunu qeydə aldı. Bu hadisə, geomaqnit fırtınalarının əsas səbəbi olaraq peyklər üçün potensial təsirləri ilə diqqət çəkir. İqlim dəyişikliyi və kosmik hava şəraiti arasındakı əlaqə ilk baxışda qəribə görünsə də, Yer atmosferinin müxtəlif qatlarının bir-birinə necə bağlı olduğunu göstərir.

Karbon qazı Yer atmosferinin aşağı qatlarında istilik tutaraq qızdırma təsiri göstərsə də, atmosferin yuxarı, təxminən 300-400 mil yüksəklikdəki incə qatlarında tam əks təsir göstərir. Bu yüksəkliklərdə karbon qazı istiliyi birbaşa kosmosa radiasiya edərək atmosferi soyudur və zamanla havanın sıxlığını əhəmiyyətli dərəcədə azaldır.

Atmosferin bu incəlməsi geomaqnit fırtınalarının peyklərə təsirini dəyişdirəcək. Günəşdən gələn bu kosmik narahatlıqlar Yer atmosferinin yuxarı qatlarını müvəqqəti olaraq qızdırır və genişləndirir ki, bu da havanın sıxlığını artırır və orbitdəki kosmik aparatlara daha çox sürtünmə qüvvəsi tətbiq edir. Bu əlavə sürtünmə peyklərin sürətini dəyişdirir, orbitlərini aşağı salır və onların fəaliyyət müddətini qısaldır.

Geomaqnit fırtınalarının yaratdığı tanış aurora görüntüləri bu prosesin əyani nümunəsidir. Milli Atmosfer Araşdırmaları Mərkəzinin tədqiqatçıları, may 2024-cü ildə baş vermiş geomaqnit super fırtınanın fərqli atmosfer şərtlərində necə davranacağını anlamaq üçün mürəkkəb kompüter modellərindən istifadə ediblər. Onlar fırtınanın 2016-cı ildəki təsirlərini 2040, 2061 və 2084-cü illər üçün proqnozlarla müqayisə ediblər. Bu proqnozlar karbon qazı səviyyələrinin davamlı artımını nəzərə alır.

Nəticələr mürəkkəb bir mənzərəni ortaya qoyur. Bir tərəfdən, gələcək geomaqnit fırtınaları daha incə bir atmosfer fonunda, fırtına zirvələrində bugünkü ilə müqayisədə 20-50 faiz az sıxlıqla baş verəcək. Bu, gələcək fırtınalar zamanı ümumi atmosfer sıxlığının bugünkülərə nisbətən daha aşağı olacağını göstərir və peyklərə təsir edən sürtünməni azalda bilər. Lakin nisbi təsirin daha dramatik olacağı proqnozlaşdırılır.

Hazırkı geomaqnit fırtınaları atmosfer sıxlığını təxminən iki dəfə artırdığı halda, gələcək fırtınalar aşağı fon sıxlığından başlayaraq sıxlığı üç dəfə artıracaq. Bu dəyişiklik, kiçik bir su stəkanına qida boyası damcılarının daha böyük bir stəkandan daha dramatik təsir yaratması ilə müqayisə edilə bilər.

"Günəş enerjisinin atmosferə təsir etmə yolu gələcəkdə dəyişəcək, çünki atmosferin fon sıxlığı fərqlidir və bu, fərqli bir cavab yaradır," deyə Milli Atmosfer Araşdırmaları Mərkəzindən baş tədqiqatçı Nikolas Pedatella bildirib.

Araşdırma, Yer atmosferi sisteminin heyrətamiz mürəkkəbliyini də vurğulayır. Səthə yaxın karbon qazı konsentrasiyalarındakı dəyişikliklər yüzlərlə mil məsafədə kosmosa qədər təsir edən zəncirvari effektlər yaradır və insan fəaliyyətinin atmosferin sənaye emissiyalarından uzaq olan bölgələrini necə təsir edə biləcəyini göstərir.

Bu dəyişiklik peyk operatorları üçün əhəmiyyətlidir, çünki onlar xüsusi atmosfer şərtləri üçün kosmik aparat dizayn etməli və orbitlərinin illər və ya onilliklər ərzində davranışını proqnozlaşdırmalıdırlar. Müasir cəmiyyət GPS naviqasiyası, internet rabitəsi, hava proqnozu və milli təhlükəsizlik tətbiqləri üçün peyk texnologiyasından çox asılıdır. Peyklərin sayı eksponent olaraq artdıqca, kosmik havanın necə dəyişəcəyini anlamaq getdikcə daha kritik olur.