Fosfin tapıntısının arxasındakı yeni ehtimallar

James Webb Kosmik Teleskopu (JWST) alimləri təəccübləndirən bir kəşfə imza atıb. Aparılan müşahidələr nəticəsində Wolf 1130C adlı qəhvəyi cırtdanın atmosferində fosfin molekulu tapılıb. Bu maddə əvvəllər Veneranın atmosferində aşkar edilərkən həyat əlaməti ola biləcəyi iddiası ilə elmi mübahisələrə səbəb olmuşdu. Lakin hazırkı tapıntı fosfinin yalnız bioloji proseslərin nəticəsi olmadığını göstərir.

Fosfin nədir və niyə mübahisəlidir?

Fosfin, bir fosfor və üç hidrogen atomundan ibarət olan kimyəvi maddədir. Yer üzündə bu molekul əsasən bioloji proseslər nəticəsində yaranır. Məhz bu səbəbdən 2020-ci ildə Venerada fosfin aşkar edildikdə alimlər onun həyat əlaməti ola biləcəyini düşünmüşdülər. Lakin yeni müşahidələr göstərir ki, fosfin həm də qeyri-bioloji kimyəvi proseslər nəticəsində əmələ gələ bilər.

Wolf 1130C atmosferində fosfinin miqdarı milyon hissədə 0.1 olaraq ölçülüb. Bu rəqəm, qaz nəhəngləri Yupiter və Saturn kimi planetlərdə də müşahidə edilən fosfin səviyyəsinə bənzəyir. Lakin maraqlı məqam odur ki, bəzi qəhvəyi cırtdanlarda gözlənilən fosfin miqdarı aşkar edilmir, bu da alimlər üçün sirr olaraq qalır.

Elmi mübahisələr və ehtimallar

Fosfinin qaynağı ilə bağlı müxtəlif nəzəriyyələr irəli sürülür. Məsələn, Wolf 1130C-nin yerləşdiyi sistemdəki ulduzların təkamül prosesi diqqətəlayiqdir. Bu sistemdəki ağ cırtdanın əvvəllər böyük bir ulduz olduğu və ömrünün sonunda fosforla zəngin maddələr yaydığı düşünülür. Lakin bu maddələrin Wolf 1130C-yə təsir edib-etmədiyini sübut etmək çətindir. Digər tərəfdən, Wolf 1130C-nin atmosferindəki ağır elementlərin azlığı da fosfinin yaranmasını asanlaşdıra bilər. Buna baxmayaraq, digər oxşar qəhvəyi cırtdanlarda fosfinin aşkar edilməməsi bu nəzəriyyəni zəiflədir.

Fosfinin həyat izlərinə təsiri

Bu tapıntılar fosfinin həyat əlaməti kimi etibarlılığını sual altına alır. San Dieqo Kaliforniya Universitetindən Adam Burgasser və komandası bildirir ki, 'fosfor kimyası haqqında biliklərimiz hələ kifayət qədər tam deyil.' Onlar ehtiyatla yanaşaraq fosfinin həyat izləri üçün əsas göstərici kimi qəbul edilməməsi lazım olduğunu vurğulayırlar.

İnsanlıq üçün əhəmiyyəti

Bu araşdırma bizə göstərir ki, kainatda həyat axtarışı çox mürəkkəbdir və tək bir tapıntı ilə nəticə çıxarmaq mümkün deyil. Həyatın izlərini tapmaq üçün daha çox müşahidələrə və elmi müzakirələrə ehtiyac var. Bu tapıntı isə elmə yeni suallar verir və bizi daha irəliyə aparır.