James Webb Kosmik Teleskopu (JWST), fəaliyyətə başladığı gündən bəri elm dünyasında böyük inqilablara səbəb olub. Bu teleskop, kainatın ən erkən dövrlərini – Böyük Partlayışdan sonra başlayan və "Kosmik Şəfəq" dövrü adlanan mərhələni müşahidə edib. Bu dövr Böyük Partlayışdan təxminən 50 milyon il sonra başlayıb və 1 milyard ilə qədər davam edib. Həmin dövrdə kainatın ilk ulduzları və qalaktikaları formalaşıb.

JWST-nin müşahidələri alimləri həm təəccübləndirib, həm də düşündürüb. Alimlər "Kiçik Qırmızı Nöqtələr" (LRD) adlanan qalaktikaları və Superkütləvi Qara Dəliklərin (SMBH) "toxumlarını" aşkar ediblər. Bu obyektlərin Böyük Partlayışdan sonra 1 milyard il ərzində formalaşması üçün çox böyük olduğu düşünülürdü. Bu isə mövcud kosmoloji modellərlə ziddiyyət təşkil edir və alimləri yeni nəzəriyyələr irəli sürməyə vadar edib.

Virginia Universitetinin astrofiziki Professor Conatan Tan tərəfindən aparılan yeni tədqiqat çərçivəsində "Pop III.1" adlı bir model təklif olunub. Bu model, Superkütləvi Qara Dəliklərin ilk ulduzların qalıqları kimi formalaşmasını izah edir. Professor Tan həm Virginia Universitetində, həm də İsveçin Götenburq şəhərindəki Çalmers Texnologiya Universitetində çalışır. Onun nəzəriyyəsi "Astrophysical Journal Letters" jurnalında dərc olunub.

Bu nəzəriyyə kainatın "Reionizasiya Dövrü" adlanan mərhələsini izah etməklə yanaşı, kosmologiyada inqilabi dəyişikliklərə səbəb ola bilər. Lambda Soyuq Qaranlıq Maddə (LCDM) modelinə görə, kainat Böyük Partlayışdan sonra "Kosmik Qaranlıq Dövr" adlanan mərhələdə idi. Bu dövrdə neytral hidrogen kainatı örtürdü. İlk ulduzlar – Population III ulduzları – ultrabənövşəyi şüalanma ilə hidrogeni ionlaşdıraraq işıq saçmağa başladılar.

Webb teleskopunun müşahidələri göstərir ki, Superkütləvi Qara Dəliklər ilk qalaktikalarla birlikdə mövcud olub. Lakin bu qara dəliklərin ölçüləri mövcud kosmoloji modellərin təxminlərindən daha böyük idi. Bu, alimlər arasında bu obyektlərin necə formalaşdığı ilə bağlı müzakirələrə yol açıb. Bəzi alimlər onların Population III ulduzlarının qalıqlarından formalaşdığını irəli sürüblər. Digərləri isə qara dəliklərin ulduzlara çevrilmədən birbaşa toz buludlarından çökdüyünü iddia ediblər. Professor Tanın Pop III.1 modeli bu birbaşa çöküş nəzəriyyəsini dəstəkləyir.

Professor Tan, bu modelin kosmologiyanın bir çox aspektlərinə təsir edə biləcəyini vurğulayıb. O bildirib: "Modelimiz, qara dəliklərin superkütləvi ulduz əcdadlarının kainatdakı hidrogen qazını sürətlə ionlaşdırdığını göstərir. Bu, kosmologiyada ortaya çıxan bəzi problemləri, o cümlədən 'Habl Gərginliyi' və 'Dinamik Qaranlıq Enerji' kimi məsələləri həll edə bilər."

London Universitet Kollecinin professoru Riçard Ellis də bu nəzəriyyəni dəstəkləyərək deyib: "Professor Tan, erkən kainatda ulduz doğumu və ionlaşmanın iki mərhələli prosesini izah edə biləcək eleqant bir model hazırlayıb. Çox güman ki, ilk ulduzlar qısa, parlaq bir işıq flaşı ilə formalaşıb və sonra yoxa çıxıblar. Webb teleskopunun müşahidələri isə bu prosesin ikinci dalğasını göstərir."

Bu nəzəriyyə kosmologiyada fundamental suallara cavab tapmaq və gələcək tədqiqatlar üçün yeni perspektivlər açmaq potensialına malikdir.