NASA-nın James Webb Kosmik Teleskopu (JWST) vasitəsilə Saturnun orta ölçülü peyklərində dörd fərqli karbon dioksid (CO₂) növü aşkar edilib. Bu tədqiqat, peyklərin formalaşması və təkamülü haqqında yeni məlumatlar təqdim etməklə yanaşı, onların həyat üçün əlverişli olub-olmadığını anlamaq baxımından da əhəmiyyətlidir.

Tədqiqat çərçivəsində alimlər JWST-dən alınan məlumatları istifadə edərək Saturnun səkkiz orta ölçülü peykini müşahidə etmişlər: Dione, Enceladus, Hyperion, İapetus, Mimas, Phoebe, Rhea və Tethys. Məlumatların dalğa uzunluqlarını təhlil edərək, hər bir peykdə mövcud olan CO₂ növləri müəyyən edilmişdir.

Nəticədə, tədqiqatçılar bu peyklərdə dörd fərqli CO₂ növü aşkar etmişlər. Məsələn, Dione və Rhea peyklərindəki CO₂-nin Saturnun E-halqasından qaynaqlandığı məlum olub. Daha uzaqda yerləşən peyklərdə isə, məsələn, Phoebe-dəki CO₂-nin orqanik maddələrdən əmələ gəldiyi və daha sonra İapetus və Hyperionun qaranlıq bölgələrinə keçdiyi müəyyən edilib. Bundan əlavə, İapetus və Hyperionda su buzlarının içərisində tələyə düşmüş CO₂ aşkar edilmişdir. Alimlər bu nəticələrin Yupiterin Galilean peyklərinə də aid ola biləcəyini qeyd ediblər.

Tədqiqatda deyilir: "Bu müşahidələr Galilean peyklərindəki CO₂-nin vəziyyəti ilə bağlı maraqlı nəticələr verir. Saturn peykləri üçün etdiyimiz şərhlər bəzi hallarda Galilean peykləri üçün də uyğun gəlir, baxmayaraq ki, spektral fərqlər böyükdür."

Bu tədqiqat, 2023-cü ildə JWST vasitəsilə Yupiterin Europa peykində karbonun aşkar edilməsindən sonra həyata keçirilmişdir. Daha əvvəl, 2019-cu ildə Hubble Kosmik Teleskopu da Europa peykində karbon tapmışdı. Həmçinin, JWST bu il HR 8799 ulduz sistemi daxilində bir neçə qaz nəhəngi ekzoplanetində də CO₂ aşkar etmişdir.

Yer atmosferində CO₂-nin payı yalnız 0,04 faiz təşkil etsə də, planetin temperaturunun tənzimlənməsində və bitkilərin fotosintez yolu ilə oksigen istehsal etməsində mühüm rol oynayır. Günəş sistemində isə CO₂ Venera və Marsda çoxluq təşkil edir və hər iki planetin atmosferinin təxminən 96 faizini təşkil edir. Xüsusilə Venera, CO₂ səbəbindən "qaçan istixana effekti" ilə üzləşmişdir.

CO₂ həyatı birbaşa göstərən biosiqnal hesab edilməsə də, onun varlığı bioloji fəaliyyətin mümkünlüyünə işarə edə bilər. Eyni zamanda, bir planetar cismin yaşanabilirliyi barədə də mühüm ipucları təqdim edə bilər. Hətta atmosferi olmayan Saturn peyklərində belə, CO₂-nin mövcudluğu onların tarixçəsi, formalaşması və Saturnun halqalarının bu proseslərdəki rolu barədə məlumat verə bilər.

Gələcəkdə tədqiqatçılar Saturn peyklərinin qaranlıq materiallarında müşahidə edilən CO₂ ilə bağlı daha ətraflı laboratoriya təcrübələrinin aparılmasını tövsiyə edirlər. Bu tədqiqatlar CO₂-nin tələyə düşməsi proseslərini daha yaxşı anlamağa kömək edə bilər.

Saturnun peykləri və CO₂ ilə bağlı gələcək illərdə hansı yeni kəşflər ediləcək? Zaman bu sualın cavabını göstərəcək. Elmə xidmət etməyə və göylərə baxmağa davam edin!