Kosmoloqlar uzun müddət ərzində kainatı sadələşdirilmiş bir modeldə, maddəni bir-biri ilə qarşılıqlı təsir etməyən vahid hissəciklər kimi qəbul edərək araşdırıblar. Bu yanaşma Böyük Partlayış və məkanın genişlənməsini anlamağa kömək etsə də, kainatın əsl reallığını – qeyri-bərabərliyini nəzərə almır. Ulduzlar qalaktikalara yığılır, maddə qara dəliklərdə çökməyə başlayır və boş sahələr kosmosda uzanır, bütün bunlar daim qravitasiya və digər qüvvələr vasitəsilə qarşılıqlı təsir edir.

İndi, Avstraliyanın Queensland Universitetindən Dr. Leonardo Giani kainatın bu kompleks strukturlarını və onların kosmik təkamülə təsirini nəzərə alan yeni riyazi model hazırlayıb. Qaranlıq Enerji Spektroskopik Aləti (DESI) ilə toplanan məlumatlardan istifadə edərək Giani'nin komandası, kainatın gerçək iş prinsipini anlamaq üçün inqilabi bir çərçivə yaradıb. DESI, kainatı 11 milyard işıq ilinə qədər ölçə bilən bir alətdir.

Dr. Giani bu yeni model barədə belə deyir: “Bu model fiziklərin və kosmoloqların kainata baxışını dəyişdirə bilər. İnqilab kainatın həqiqi kompleksliyini tanımaqda gizlidir.”

Ənənəvi kosmoloji modellər maddənin kainat boyunca vahid şəkildə davrandığını qəbul edir. Lakin reallıq tamamilə fərqlidir. Qalaktika yığınları kimi nəhəng strukturlar qravitasiya təsiri ilə maddəni içəri doğru çəkir, boş sahələr isə genişlənməyə davam edir. Elm adamları üç onillik boyunca bu ziddiyyətli qüvvələrin kainatın ümumi davranışına necə təsir etdiyini izah etməyə çalışıblar. Çox vaxt yeni fizika nəzəriyyələri bu problemləri həll etmək üçün istifadə olunub.

Bu model, mövcud strukturların kosmoloji ölçülərə necə təsir etdiyini hesablamaq üçün riyazi bir resept təqdim edir. İki kritik ölçü müəyyənləşdirilib: təsirləri müşahidələrə təsir göstərə biləcək minimum boşluq ölçüsü və təsirli ola biləcək minimum çökmə bölgəsi ölçüsü. Müstəqil məlumat dəstləri bu parametrlərə qarşı qrafikləşdirildikdə, təəccüblü bir kəşf edilib. Standart vahid modelə görə, bütün məlumatlar qrafikin müəyyən bir bölgəsində toplanmalı idi. Lakin əslində məlumatlar tamamilə fərqli bir bölgədə üst-üstə düşdü, bu da böyük boşluqların astronomik müşahidələrdə anormal davranışlara səbəb olduğunu göstərir.

Model, həmçinin kosmologiyanın iki böyük problemini həll etməyə kömək edir: Hubble gərginliyi və dinamik qaranlıq enerji. Hubble gərginliyi, kainatın genişlənmə sürətini hesablamanın iki fərqli metodunun verdiyi uyğunsuz nəticələrdir. Dinamik qaranlıq enerji isə, kosmik genişlənməni idarə edən sirli qüvvənin zamanla zəifləməsi fikridir.

Giani'nin modeli bu problemləri daha sadə bir həll yolu ilə izah edir. Qaranlıq enerjinin həqiqətən zəifləməsi lazım olmadığı halda, bu zəifləmə yalnız kainatın həqiqi kompleksliyini daha yaxşı hesaba almağımızla bağlı ola bilər. Model göstərir ki, Hubble gərginliyinin tamamilə yox olduğu xüsusi bir bölgə mövcuddur. Bu, yeni fizika tələb etmədən, mövcud strukturların ölçülərə təsirini düzgün hesablama ilə bağlıdır.

DESI məlumatlarında kainatın kompleksliyinin özünü göstərib-göstərmədiyini test etdikdə, nəticə müsbət oldu. Bu, müşahidələri sadələşdirilmiş modellərə uyğunlaşdırmağa çalışmaqdan, kainatın həqiqi kompleksliyini qəbul etməyə doğru fundamental bir dəyişiklik deməkdir. Araşdırma "Physical Review Letters" jurnalında dərc edilib və kosmologiyanın mövcud sirrlərinin bir çoxunun yeni fizika deyil, kainatın ləkəli və bir-birinə bağlı reallığını düzgün hesaba almamağımızdan qaynaqlandığını irəli sürür.