Kosmik Şüalar Buz Altında Həyatı Dəstəkləyə Bilər

Saturnun peyki Enceladus və digər buzlu dünyalarda həyatın mövcud olma ehtimalı kosmik şüaların təsiri ilə artır. Kosmik şüalar yüksək sürətlə hərəkət edən hissəciklərdir və su və ya buz molekullarına çarparaq onları parçalayır. Bu proses, radioliz adlanır və yer üzündə bəzi bakteriyalar bu prosesdə yaranan elektronlardan enerji mənbəyi kimi istifadə edir. New York Universitetinin Abu Dhabi kampusunda çalışan Dimitra Atri və onun tədqiqat qrupu bu fenomeni araşdıraraq, buzlu dünyalarda mikrobların yaşamasını təmin edə biləcək bir enerji mənbəyinin mövcudluğunu təsbit etməyə çalışıb.

Kosmik şüalar yüksək enerji səviyyəsinə malikdir və əsasən hidrogen nüvələrindən ibarətdir, lakin müəyyən miqdarda helium və digər elementlər də ehtiva edir. Bu şüalar Günəşdən, supernova partlayışlarından, massiv ulduz qruplarından və qara dəliklərin ətrafındakı aktiv bölgələrdən yayılır. Yerin atmosferi bu şüaların böyük hissəsini bloklayır, lakin bəziləri atmosfer hissəciklərinə çarparaq ikinci dərəcəli şüalar yaradır və yer səthinə çatır. Kosmik şüalar Mars kimi nazik atmosferli planetlərin səthinə çata bilir və orada atomları və molekulları ionlaşdıraraq mikroblar üçün enerji mənbəyi yarada bilər.

Atri və onun komandası buzlu dünyalarda kosmik şüaların təsirini araşdırmaq üçün kompüter simulyasiyalarından istifadə edib. Simulyasiyalar göstərir ki, Enceladus və Europa kimi peyklərin buzlu səthləri altında kosmik şüaların radioliz prosesi nəticəsində enerji istehsal edilərək həyat formalarını dəstəkləyə biləcək bir mühit yarana bilər. Bu konsepsiya "Radiolitik Yaşayış Zonası" adlandırılıb və bu zonalarda suyun (maye və ya buz formasında) kosmik şüalar vasitəsilə enerji ilə təmin edilərək həyat formaları üçün əlverişli şərait yarada biləcəyi düşünülür.

"Bu kəşf həyatın mövcud ola biləcəyi yerlər haqqında düşüncələrimizi dəyişdirir," deyə Atri bildirib. "Artıq yalnız günəş işığı ilə istilənən planetlərə baxmaqla kifayətlənmirik, həm də suyun səth altında olduğu və kosmik şüalara məruz qalan soyuq və qaranlıq yerləri nəzərdən keçirə bilərik. Həyat düşündüyümüzdən daha çox yerdə mövcud ola bilər."

Kosmik şüaların həyatın formalaşmasına və inkişafına təsir göstərməsi astrobiologiya sahəsində yeni perspektivlər açır. Bu, həyatın yalnız səthdə deyil, buzlu dünyaların altındakı təbəqələrdə də mövcud ola biləcəyini göstərir. Əgər kosmik şüalar bir neçə metr dərinliyə qədər nüfuz edə bilirsə, bu, astrobioloqların həyat axtarışında diqqətini genişləndirir. Europa və Enceladus kimi peyklər, Yupiter və Saturnun yüksək radiasiya mühitində yerləşməsinə baxmayaraq, kosmik şüalar vasitəsilə həyatın mövcud ola biləcəyi yerlər kimi qiymətləndirilir.

Marsda səthdə həyat üçün əlverişsiz şərtlər mövcuddur. UV radiasiyasının yüksək olması, quru iqlim və çox aşağı temperatur bu planetdə həyatın səthdə mövcudluğunu çətinləşdirir. Lakin kosmik şüalar buzlu alt təbəqələrə çarparaq, halofil (duz sevən mikroblar) kimi həyat formaları üçün müəyyən bir yaşayış mühiti yarada bilər.

Atri və onun komandası tərəfindən aparılan araşdırma, buzlu dünyaların alt təbəqələrində həyat axtarışı üçün yeni bir yol açır. Bu, astrobioloqların əvvəllər nəzərə almadığı soyuq və qaranlıq yerlərdə həyatın mövcud ola biləcəyini göstərir.