Kvant hesablama müasir dövrün ən perspektivli texnologiyalarından biri hesab edilir. Bu optimizm son illərdə bu sahəyə yönəldilən dövlət və özəl investisiyaların artmasında öz əksini tapıb. Məsələn, Avropa İttifaqı bu sahəyə təxminən 7.2 milyard dollar, ABŞ 3.7 milyard dollar, Çin isə 25 milyard dollara qədər dövlət xərci ayırıb. Bundan əlavə, 2020-ci illər ərzində kvant startaplarına illik orta hesabla 2 milyard dollar sərmayə qoyulub.

Lakin bütün bu inkişaflara baxmayaraq, kvant hesablama texnologiyasının kommersiya məqsədilə istifadəsi hələ də məhduddur. Şirkətlərin əksəriyyəti bu texnologiyanı yalnız kiçik miqyaslı eksperimentlər və ya tərəfdaşlıqlar çərçivəsində öyrənməyə üstünlük verir. Bunun əsas səbəbi texnologiyanın mürəkkəbliyi, bazar qeyri-müəyyənliyi və yaxın perspektivdə aydın tətbiq sahələrinin olmamasıdır.

Finlandiyanın Tədqiqat Şurasının dəstəyi ilə 2019-cu ildən bəri tədqiqat aparan bir qrup alim kvant hesablama sahəsinin inkişafını əngəlləyən bir neçə maneəni müəyyən edib. Bunlar arasında texnoloji çətinliklər, bazar qeyri-müəyyənliyi və ixtisaslı kadr çatışmazlığı kimi faktorlar var.

Kimlər kvant hesablama sahəsini araşdırır? Kvant hesablama, klassik kompüterlərin həll edə bilmədiyi bəzi problemlərin həllində böyük potensiala malikdir. Məsələn, bəzi kimyəvi reaksiyaların simulyasiyası bu texnologiyanın köməyi ilə mümkün ola bilər. Bu səbəbdən, hesablama ilə sıx bağlı olan sənaye sahələrində fəaliyyət göstərən bəzi şirkətlər kvant hesablama sahəsinə maraq göstərir. Onlar adətən avadanlıq istehsalçıları və ya kvant proqram təminatı startapları ilə tərəfdaşlıqlar quraraq bu texnologiyanın dəyər zəncirinə təsirini araşdırmağa çalışırlar.

Bəzi hallarda şirkətlər akademik tədqiqatları dəstəkləyir və ya daxili tədqiqat layihələri başladır. Lakin bu cür dərin iştirak nadir hallarda müşahidə olunur, çünki bu, böyük maliyyə xərcləri tələb edir. Hazırda kvant hesablama texnologiyasının real tətbiqləri mövcud deyil və onun nə vaxt kommersiya məqsədilə istifadəyə veriləcəyi hələ də qeyri-müəyyəndir.

Erkən istifadəçilər arasında maliyyə institutları və kimya, farmakologiya kimi sahələrdə fəaliyyət göstərən şirkətlər var. Maliyyə sektorunda texnoloji liderlik nümayiş etdirmək istəyi, kimya və farmakologiya sahələrində isə kvant elmi ilə bağlı baza biliklərin mövcudluğu bu texnologiyaya marağı artırır.

Niyə bir çox şirkət hələ də gözləmə mövqeyindədir? Eyni zamanda, kvant hesablama texnologiyasını potensial istifadəçilər kimi göstərilən bir çox şirkət hələ bu sahəni araşdırmağa başlamayıb. Bunun əsas səbəblərindən biri "kvant hesablama" termininin özü ilə bağlı qeyri-müəyyənlikdir. Bu termin müxtəlif səviyyələrdə olgunlaşmış fərqli texnologiyalar üçün istifadə edilir – ümumi məqsədli kvant kompüterlərindən tutmuş kvant annealerlərinə qədər. Bəzi hesabatlarda "kvant üstünlüyü" kimi irəliləyişlərin əldə olunduğu iddia edilir, digərlərində isə praktik tətbiqlərin hələ onilliklər uzaqda olduğu bildirilir. Bu, potensial istifadəçilər arasında qeyri-müəyyənlik və çaşqınlıq yaradır.

Texniki mürəkkəblik də bu sahəyə marağı azaldan əsas faktorlardan biridir. Kvant kompüterləri fərqli fiziki sistemlərdən istifadə etməklə qurula bilər, məsələn, superkeçirici dövrələr, tələyə alınmış ionlar və ya fotonlar. Hər bir yanaşma öz elmi ənənələrinə əsaslanır və onları başa düşmək və müqayisə etmək çətindir.

Bundan əlavə, şirkətlərin bu mürəkkəb sahədə irəliləmək üçün daxili kvant mütəxəssisləri işə götürməsi lazım gələ bilər. Lakin bu sahədə ixtisaslı kadrlar çox məhduddur və yüksək tələbat səbəbindən onların işə götürülməsi baha başa gəlir. Üstəlik, bu işə götürmələri əsaslandırmaq çətindir, çünki texnologiyanın kommersiya məqsədilə istifadəsi hələ də qeyri-müəyyəndir.

Hansı sənayelər lider ola bilər? Bu, ən çox verilən suallardan biridir və dəqiq cavablandırılması ən çətin olanıdır. Əslində, bu sahədə bəzi paradokslar mövcuddur.

Bir tərəfdən, yüksək performanslı hesablamalarda lider olan sənayelər – məsələn, farmakologiya və ya aerokosmik sahələr – erkən istifadəçilər kimi görünür. Bu sahələrdə şirkətlərin yaxşı müəyyən edilmiş hesablama ehtiyacları və sərmayə imkanları var. Lakin bu sahələrdə kvant kompüterləri, onilliklər ərzində optimallaşdırılmış klassik hesablama sistemləri ilə rəqabət aparmalıdır. Bu səbəbdən, hədəf aydın olsa da, ona çatmaq uzun zaman alacaq.

Digər tərəfdən, yüksək performanslı hesablama ilə çox tanış olmayan sahələr – məsələn, logistika, tikinti və ya bəzi istehsalat sahələri – kvant texnologiyalarından daha tez faydalana bilər. Lakin bu sahələrdə həll edilməsi lazım olan problemlər daha az müəyyən edilib və kvant həllərini araşdırmaq üçün daxili imkanlar məhduddur. Burada isə hədəf daha yaxın, lakin daha qeyri-müəyyəndir.

Qısacası, kvant hesablama texnologiyasını erkən qəbul edəcək sənayelər bugünkü ən qabaqcıl sistemlərə malik olanlar deyil, əksinə, mənalı istifadə hallarını müəyyən edə bilən və eksperiment aparmağa hazır olanlar ola bilər.