LUCA: Yer üzərində həyatın qədim kökləri

Elm adamları Yer üzərindəki bütün həyatın son ümumi ortaq əcdadı olan LUCA-nın (Last Universal Common Ancestor) yaşını əvvəlki təxminlərdən daha qədim olduğunu müəyyən etdilər. LUCA, bütün canlıların, bakteriyalardan tutmuş mavi balinalara qədər, ortaq əcdadı hesab olunur.

Tədqiqatın arxa planı

Uzun illərdir ki, alimlər LUCA-nın təxminən 4 milyard il əvvəl Yer kürəsində mövcud olduğunu düşünürdülər. Bu dövr planetin formalaşmasından təxminən 600 milyon il sonra baş verir. Ancaq beynəlxalq alimlər qrupu tərəfindən aparılan son araşdırma bu tarixi 4.2 milyard il əvvələ çəkərək LUCA-nın Yer kürəsinin formalaşmasından cəmi 400 milyon il sonra yaşadığını ortaya qoydu.

Araşdırmanın nəticələri “Nature Ecology & Evolution” jurnalında dərc edilib. Məqalədə LUCA-nın genetik kodu, protein sintez mexanizmi və ATP enerji valyutası kimi ümumi xüsusiyyətlərə sahib olduğu vurğulanır. Bu xüsusiyyətlər LUCA-nın sadə və ya kompleks bir orqanizm olub-olmaması, hansı mühitdə yaşaması və nə vaxt mövcud olması kimi suallar doğurur.

Genetik analiz və nəticələr

LUCA-nın yaşını müəyyən etmək üçün alimlər mövcud növlərin genlərini müqayisə edərək ortaq əcdadla bölüşdükləri genetik mutasiyaları hesablayıblar. Genetik tənliklərdən istifadə edərək LUCA-nın Hadean Eon kimi tanınan geoloji dövrdə yaşadığı qənaətinə gəlinib. Bu dövr Yer kürəsinin son dərəcə çətin geoloji şəraitlə qarşılaşdığı bir dövr idi.

Bristol Universitetindən Edmund Moody, araşdırmanın aparıcı müəllifi olaraq, genlərin təkamül tarixinin mürəkkəb olduğunu və növlərin soy genealogiyası ilə genetik tarixləri uzlaşdırmaq üçün kompleks təkamül modellərindən istifadə edildiyini vurğulayıb.

LUCA-nın xüsusiyyətləri

Alimlər LUCA-nın fizioloji xüsusiyyətlərini də araşdırıblar. Nəticələr göstərir ki, LUCA sadə bir prokaryot olmasına baxmayaraq, immun sistemə sahib idi. Bu, onun primordial viruslarla mübarizə aparması deməkdir. Exeter Universitetindən Tim Lenton bildirib ki, LUCA tək yaşamırdı; onun tullantıları digər mikroblar üçün qida mənbəyi idi və bu mikroorqanizmlər ekosistemi təkrar emal etməyə kömək edirdi.

Gələcək perspektivlər

LUCA-nın ən qədim ortaq əcdad olmasına baxmayaraq, alimlər həyatın mənşəyindən LUCA-nın daxil olduğu erkən icmalara qədər olan təkamül prosesini tam başa düşə bilməyiblər. Alimlər bu tarixə daha dərindən nəzər salmaq və həyatın ilk addımlarını daha yaxşı anlamaq üçün gələcək araşdırmaların vacibliyini vurğulayırlar.