Kosmosda Yaşamaq: İnsan Bədəninin Çətinliklərlə Mübarizəsi

2004-cü ildə ABŞ 'Kosmosun Araşdırılması Vizyonu'nu elan edərək, insanları təkcə kosmosa göndərməyi deyil, onları orada yaşatmaq niyyətini bildirdi. İndi, NASA-nın Artemis proqramı astronavtları Aya qaytarmağa və nəhayət, Marsa göndərməyə hazırlaşır. Bu missiya təxminən üç il davam edəcək və yüz milyonlarla kilometr məsafəni əhatə edəcək.

Missiya zamanı astronavtlar radiasiya, çəkisizlik, tənhalıq və məhdud mühit kimi çətinliklərlə qarşılaşacaqlar. Kosmosun sərt şərtləri insan bədənini bioloji həddlərinə qədər sınağa çəkir. Kosmos, radiasiya və ekstremal temperatur kimi amillərlə dolu bir vakuumdur. Çəkisizlik insan bədəninin Yer üzündə yaşamaq üçün tənzimlənmiş sistemlərini dağıdır.

Fiziologiyanın Sərhədləri

İnsan fiziologiyası Yer atmosferi, cazibə qüvvəsi və ekoloji tarazlıq üçün tənzimlənmişdir. Bu rahatlıq zonasından kənara çıxıldıqda, bədən zəifləməyə başlayır. Amma bu çətinliklər yeni kəşflərə yol açır. Yüksək hündürlük araşdırmaları qanın oksigeni necə saxlaya biləcəyini göstərdi. Dəniz dərinliklərində və qütb ekspedisiyalarında insanın ekstremal şəraitdə necə yaşaya biləcəyi öyrənildi. Kosmik uçuşlar bu ənənəni davam etdirir, həyatın sərhədlərini yenidən müəyyənləşdirir və biologiyanın nə qədər elastik ola biləcəyini göstərir.

Kosmosda bədənə təsir edən bütün amillər - radiasiya, çəkisizlik, yuxunun pozulması və tənhalıq - bir araya gələrək insan fiziologiyasını sınağa çəkir. Bu komplekslikdən 'kosmik inteqroma' adlanan bir anlayış ortaya çıxır: astronavtı ən ekstremal mühitdə yaşatmaq üçün lazım olan fizioloji əlaqələrin tam şəbəkəsi.

Kosmosda Bədən Biosferi

Kosmik kostyum insan fiziologiyasının inteqrasiyasını simvolizə edir. Bu kostyum bir növ geyilə bilən biosferdir: astronavtı vakuum, radiasiya və ekstremal temperaturdan qoruyan özünə məxsus mühit. Kostyumun içindəki təzyiq astronavtın bədən mayelərinin vakuumda qaynamasını dayandıracaq qədərdir, lakin hərəkət etməyə imkan verəcək qədər elastikdir.

Radiasiya kosmik uçuşun ən təhlükəli amillərindən biridir. Qalaktik kosmik şüalar hüceyrələri parçalayır və DNT-ni zədələyir. Bu zərərlər Yer üzündə xərçəng müalicəsini inkişaf etdirmək üçün yeni biomarkerlərin yaranmasına səbəb olur. Radiasiya ilə mübarizə üçün aparılan araşdırmalar radioterapiyanı daha dəqiq etmək və sağlam hüceyrələrə zərər vermədən xərçəng hüceyrələrini müalicə etmək üçün yeni dərmanların inkişafına kömək edir.

Çəkisizlik və İnsan Biologiyası

Çəkisizlik astronavtların sümüklərinin hər ay 1–1.5% mineral itirməsinə səbəb olur, əzələlər isə zəifləyir. Lakin bu mühit sürətlə yaşlanmanın modelini təqdim edir. Mikroqravitasiya sümüklərin və əzələlərin zəifləməsini öyrənərək, degenerativ xəstəliklərin müalicəsində yeni yollar açır.

Astronavtlar gündəlik iki saatdan çox 'qarşı tədbirlər' həyata keçirirlər: intensiv idman məşqləri və qan dövranını sabitləşdirmək üçün xüsusi təzyiq cihazlarından istifadə. Onların diyetləri də metabolizmini sabit saxlamaq üçün diqqətlə planlanır.

Rəqəmsal Fiziologiya və Gələcək

Kosmik kostyumlara yerləşdirilən kiçik sensorlar astronavtların ürək döyüntüsü, qan kimyası və beyin fəaliyyətini izləyir. Bu məlumatlar 'rəqəmsal əkizlər' adlanan virtual modellərə daxil edilir və astronavtların bədənlərinin stresslərə necə reaksiya verəcəyini simulyasiya etməyə imkan yaradır.

Kosmosda çəkisizlik, radiasiya və tənhalıqla mübarizə yollarını öyrənərək, Yer üzündə daha sağlam yaşamaq üçün yeni üsullar inkişaf etdiririk. Kosmik fiziologiya osteoporoz və ürək-damar xəstəliklərinin müalicəsində böyük irəliləyişlərə səbəb olub.

Mars missiyası insan bədəninin texnologiyadan daha çox biologiyasını sınayacaq. Hər bir əzələ, sinaps və hüceyrənin qorunması fiziologiyanın zəfəri olacaq. Kosmos insan bədənini dağıtsa da, onun bərpa olunma qabiliyyətini də ortaya çıxarır.