Marsda 3.7 milyard il əvvəl həyat olsaydı, çətirlərə ehtiyac olardı

Mars bir vaxtlar elm adamlarının düşündüyündən daha yağışlı və nəm yer olub. Bu nəticə qədim çayların qalıqlarından ibarət olan çevrilmiş çay kanallarının geniş şəbəkəsini tədqiq edən yeni araşdırmanın nəticəsidir. Bu şəbəkələr, Marsın cənub Noachis Terra bölgəsində təxminən 14,484 kilometr məsafəyə yayılıb.

Tədqiqatın rəhbəri, Böyük Britaniyanın Açıq Universitetindən Adam Losekoot, bu tapıntını "Marsın əvvəllər düşündüyümüzdən daha mürəkkəb və aktiv bir planet olduğunu göstərən yeni bir dəlil" olaraq xarakterizə edir.

Marsın bir zamanlar nəm planet olduğu, 1970-ci illərdə Mariner 9 orbit aparatının qurumuş çay kanalları ilə örtülmüş bir səthi çəkdiyi dövrdən bəri məlumdur. Bu kanallar 3.5 milyard ildən çox əvvələ aid edilib. Bununla belə, səthə kəsilmiş kanallar Marsda axan suyun yeganə sübutu deyil.

Su buxarlandıqda və ya axıb getdikdə, arxasında çöküntü qalıqları buraxıb. NASA-nın Curiosity roveri hazırda Gale Kraterini araşdırır. Bu kraterin mərkəzində 5 kilometr hündürlüyündə çöküntü ilə örtülmüş bir zirvə mövcuddur. Digər hallarda isə bu çöküntülər çay yataqlarında yığılıb. Minilliklər ərzində çöküntülər bərkiyib, çay kanalları və ətraf torpaqlar isə eroziyaya uğrayaraq yox olub. Nəticədə, eroziyaya daha davamlı olan bu çöküntülər hündür təpələr kimi qalıb. Bu tip coğrafi quruluşlar "çevrilmiş kanallar" adlanır.

Losekoot və komandası, NASA-nın Mars Reconnaissance Orbiter aparatının HiRISE kamerası və Kontekst Kamerası, həmçinin artıq fəaliyyətdə olmayan Mars Qlobal Surveyoru missiyasının MOLA aləti vasitəsilə çəkilmiş şəkillər və məlumatlar əsasında Noachis Terra bölgəsində bu çevrilmiş kanalların geniş bir şəbəkəsini aşkar edib.

Əvvəllər Noachis Terra bölgəsinə çox diqqət yetirilmirdi, çünki orada daha klassik çay kanalları yox idi. Ancaq çevrilmiş kanalların şəbəkəsini xəritələndirərək, Losekoot bu bölgədə bir vaxtlar bol su olduğunu sübut edən çoxlu dəlillər tapıb.

"Marsı, xüsusilə Noachis Terra kimi az tədqiq edilmiş bir bölgəni araşdırmaq son dərəcə həyəcanvericidir, çünki bu, milyardlarla ildir dəyişməz qalan bir mühitdir," deyə Losekoot bildirib. "Bu, fundamental geoloji prosesləri qeydə alan bir zaman kapsuludur və bu proseslər Yer kürəsində bu şəkildə qeydə alınmayıb."

Bəzi çevrilmiş kanallar təcrid olunmuş seqmentlər kimi görünür, digərləri isə yüzlərlə kilometr uzanan və onlarla metr hündürlüyündə olan daha bütöv sistemlər təşkil edir. Bu kanalların geniş şəbəkəsi, Losekootun fikrincə, ani daşqınlarla deyil, sabit iqlim şəraitində və geoloji cəhətdən əhəmiyyətli bir müddət ərzində formalaşıb. Bu müddət təxminən 3.7 milyard il əvvəl Noachian-Hesperian keçid dövrünə təsadüf edir.

Ən maraqlı məqam isə bu çevrilmiş kanalları formalaşdıran suyun ən ehtimal olunan mənbəyinin atmosfer çöküntüləri — yağış, dolu və ya qar olmasıdır. Noachis Terra bölgəsində çevrilmiş kanal şəbəkəsinin böyüklüyü, bu bölgənin bir vaxtlar isti və nəm iqlimdə çoxlu yağışlı günlər keçirdiyini göstərir.

Losekoot tapıntılarını Böyük Britaniyanın Durham Universitetində keçirilən Kral Astronomiya Cəmiyyətinin Milli Astronomiya Toplantısında təqdim edib. Bu toplantı 7-11 iyul tarixləri arasında baş tutub.