Marsın iki kiçik ayı, Phobos (22 kilometr diametr) və Deimos (13 kilometr diametr), uzun illərdir alimlərin diqqət mərkəzindədir. Bu ayların mənşəyi ilə bağlı iki əsas nəzəriyyə mövcuddur. Birinci nəzəriyyəyə görə, aylar Marsın səthinə böyük bir asteroidin və ya planetin çırpılması nəticəsində yaranmış qalıq materialdan ibarətdir. Digər nəzəriyyə isə onların Marsın cazibə qüvvəsi ilə orbitdə tutulmuş asteroidlər olduğunu iddia edir.

MMX Missiyası: Mars Aylarının Sirrini Aça Bilərmi?

Marsın aylarının mənşəyini tam olaraq anlamaq üçün onların səthindən nümunələr toplamaq vacibdir. Bu məqsədlə Yaponiyanın Kosmik Tədqiqat Agentliyi (JAXA) 2024-cü ilin sentyabrında Martian Moon eXploration (MMX) adlı bir missiyanı həyata keçirməyi planlaşdırır. Missiya Phobos və Deimosu araşdıracaq və Phobosdan nümunələr toplayacaq. MMX missiyasını daşıyacaq H3 raketi hazırda inkişaf mərhələsindədir, ilk buraxılışında uğursuzluq yaşamışdır.

Missiya 2025-ci ildə Mars orbitinə çatacaq və 2029-cu ildə toplanmış nümunələri Yerə qaytaracaq. Bu missiya JAXA-nın Ryugu asteroidinə (Hayabusa2), NASA-nın Bennu asteroidinə (OSIRIS-REx) və Çinin Ay missiyası (Chang’e 5) kimi nümunə toplama missiyalarının ardınca həyata keçiriləcək.

Fərziyyələr və Analizlər

Phobosun mənşəyi ilə bağlı iki fərziyyə mövcuddur. Əgər ay Marsın səthinə təsir nəticəsində yaranıbsa, Phobosdan toplanacaq material Marsdan Yerə düşən meteoritlərlə oxşar ola bilər. Marsdan gələn meteoritlər Yer üzündə tapılmış və tədqiq edilmişdir. Digər tərəfdən, əgər Phobos Marsın cazibə qüvvəsi ilə orbitə tutulmuş asteroiddirsə, onun materialı günəş sistemindəki digər asteroidlərə, xüsusilə karbonlu xondritlərə bənzəyəcək.

Oksigen izotop analizləri ayların mənşəyini araşdırmaqda mühüm rol oynayır. Bu analizlərdə oksigenin müxtəlif izotopları (oksigen-16, oksigen-17, oksigen-18) istifadə olunur. Phobos materialında tapılacaq Δ17O dəyəri onun Marsla eyni mənşəyə malik olub-olmamasını göstərə bilər. Əgər Phobos Marsdan qopmuş bir qədim fragmentdirsə, onun materialı Marsın ilkin su ehtiyatları və Günəş sisteminin erkən dövr prosesləri haqqında vacib məlumatlar təqdim edə bilər.

Nümunələrin Əhəmiyyəti

Marsın səthi külək eroziyası və su təsiri kimi proseslərdən təsirlənmişdir. Phobos isə hava olmayan bir cisim olaraq bu kimi təsirlərə məruz qalmamışdır. Bu səbəbdən Phobosdan toplanacaq nümunələr Marsın ilkin vəziyyəti və Günəş sisteminin formalaşması dövrü ilə bağlı dəyərli məlumatlar təqdim edə bilər.

Missiya üçün Böyük Ümidlər

MMX missiyası kosmik tədqiqatlarda mühüm bir addım olaraq görülür. Alimlər bu missiyanın uğurla tamamlanmasını səbirsizliklə gözləyir. Əgər missiya uğurlu olarsa, Phobosun materiallarının laboratoriyada analiz edilməsi Mars və Günəş sisteminin sirrlərini açmaqda mühüm rol oynayacaq.