Kiçik bir meteoritin tədqiqi Günəş sistemimizin necə və nə vaxt formalaşdığı ilə bağlı anlayışımızı dəyişdirə bilər. 'Northwest Africa 12264' adı ilə tanınan bu meteoritin kiçik fraqmentləri, Günəşə daha yaxın olan planetlərin Mars və Yupiter arasında yerləşən asteroid qurşağından uzaqdakı planetlərdən daha əvvəl formalaşdığı barədə uzun müddətdir qəbul edilən fikrə meydan oxuyur.

Böyük Britaniyanın Milton Keynes şəhərində yerləşən The Open University-dən Dr. Ben Rider-Stokes və onun komandası tərəfindən aparılan araşdırma nəticələri "Communications Earth & Environment" jurnalında dərc olunub. Tədqiqat göstərir ki, həm Günəş sisteminin daxili, həm də xarici hissəsindəki qayalı planetlər eyni vaxtda formalaşıb.

Hal-hazırkı anlayışa görə, planetlər gənc bir ulduz ətrafında fırlanan qaz diskindən materialların birləşməsi nəticəsində yaranır. Bu proses "akresiya" adlanır. Daha sonra material istilənir və fərqlənmə prosesi baş verir, bu da planetin nüvə, mantiya və qabıq kimi fərqli təbəqələrini formalaşdırır. Bu proseslərin erkən Günəş sistemində fərqli vaxtlarda baş verdiyi düşünülürdü: daxili protosistemlər üçün təxminən 4,566 milyard il əvvəl, xarici protosistemlər üçün isə 4,563 milyard il əvvəl. Günəşdən uzaqda yerləşən qayalı planetlərin isə daha çox su və buz ehtiva etdikləri üçün daxili nüvələrinin əriməsinin daha ləng getdiyi və buna görə də bir qədər gec formalaşdığı güman edilirdi.

Lakin 2018-ci ildə Mərakeşdə bir satıcıdan alınan və cəmi 50 qram ağırlığında olan bu meteoritin tədqiqi fərqli nəticələr ortaya qoyub. Açıq Universitetin tədqiqatçıları əvvəlcə meteoritin Günəş sisteminin xarici hissəsindən gəldiyini onun xrom və oksigen nisbətlərinə əsasən sübut ediblər. Bu nisbətlər Günəş sistemində müəyyən qaydalarla dəyişir. Daha sonra meteoritin qurğuşun izotoplarını ölçərək onun yaşını təxminən 4,564 milyard il olaraq müəyyən ediblər. Bu, daxili Günəş sistemi bazaltlarının yaşı ilə eynidir və bu bazaltlar planet qabıqlarında mövcuddur.

Bu tapıntı, Yupiterdən kənarda yerləşən qayalı planetlərin daxili planetlərlə paralel olaraq sürətlə və eyni vaxtda formalaşdığını göstərə bilər. Tədqiqatçılar belə izah edirlər: "Tapıntılarımız, ekzoprotoplanet disklərinin müşahidələrinə uyğundur və bu müşahidələr radial məsafələr boyunca sürətli planetesimal formalaşmasını göstərir."

Bu araşdırmanın Yer və digər planetlər üçün əhəmiyyəti böyükdür. Kosmoloji baxımdan iki-üç milyon illik fərq kiçik görünə bilər, lakin bu, planetlərin erkən Günəş sistemində necə formalaşdığı ilə bağlı anlayışımızı əhəmiyyətli dərəcədə dəyişmək üçün kifayətdir. Bundan əlavə, öz kosmik "həyətimizdə" baş verənləri daha yaxşı anlamaq, həm Yer planetinin, həm də digər Günəş sistemlərindəki planetlərin mənşəyini öyrənməyə kömək edə bilər.