Mikroqravitasiya şərtlərində şam alovunun sirli rəqsi

Sentyabr ayında Fransa, Bordoda Avropa Kosmik Agentliyinin (ESA) 87-ci parabolik uçuş kampaniyası zamanı maraqlı bir eksperiment həyata keçirilib. Şam alovunun qravitasiyasız mühitdəki davranışı araşdırılıb. Parabolik uçuş, yer səthindən uzaqlaşmadan qısa müddətli mikroqravitasiya mühiti yaratmaq üçün unikal bir üsuldur. Uçuş zamanı təyyarə əvvəlcə sürətlə yüksələrək yüksəkliyə çatır, sonra isə parabola formasında eniş edir. Bu eniş zamanı sərnişinlər və aparatlar təxminən 22 saniyə ərzində mikroqravitasiya hissi yaşayır.

Şam alovunun mikroqravitasiya sınağı

ESA-nın parabolik uçuş kampaniyasında 93 parabola ərzində şamlar müxtəlif materiallardan hazırlanmış və fərqli fitillərlə yandırılmışdır. Şamlar hava keçirməyən qutulara yerləşdirilərək ekspertlər tərəfindən müşahidə olunmuşdur. Üç növ kamera—vizual kamera, infraqırmızı kamera və kölgəqrafiya kameraları—şamın yanma prosesini və ətraf mühitdəki dəyişiklikləri qeydə almışdır. Alınan görüntülər alovun mikroqravitasiya şəraitində necə davrandığını açıq şəkildə göstərmişdir.

Alimlərin izahatı

Eksperimentin müəllifi, ESA-nın Həyat Dəstəyi və Fiziki Elmlər Laboratoriyasından Jack van Loon bu sınağın əhəmiyyətini belə izah edir: 'Hər kəs həyatında bir dəfə də olsa şam yandığını görüb. Amma çox az adam bunun necə işlədiyini düşünür. Bir şamın yanması zamanı çoxlu qüvvələr iştirak edir—konveksiya qüvvələri alova damcı formasını verir, kapilyar qüvvələr isə ərimiş şamı fitil boyunca yuxarı çəkir, qravitasiya qüvvəsi ilə rəqabət aparır.'

Eksperimentin maraqlı başlanğıcı da diqqət çəkir. Jack van Loon bu ideyanın 2017-ci ildə ESA-nın Böyük Diametrli Mərkəzdənqaçma Qurğusunun 10 illik yubileyi münasibətilə ortaya çıxdığını qeyd edir: 'Hər kəs bilir ki, ad günündə şamlar olur. Buna görə də, yubileyi qeyd etmək üçün bir eksperiment keçirdik—mərkəzdənqaçma qurğusundakı gondollarda ad günü şamlarını yandırdıq və 20 g gücündə hiperqravitasiya qüvvəsi ilə onları söndürdük.'

İnsan üçün maraq və fayda

Bu eksperiment, qravitasiyanın alovun dinamikasına təsirini daha yaxşı anlamaqla yanaşı, yanğın təhlükəsizliyinin artırılmasında, kosmik missiyalarda enerji istifadə strategiyalarının inkişaf etdirilməsində və hətta yeni materialların tədqiqində əhəmiyyətli nəticələrə yol aça bilər. İnsan həyatını daha təhlükəsiz və texnoloji inkişafları daha səmərəli etmək üçün bu kimi araşdırmaların rolu böyükdür.