Ayda teleskop qurmağa ehtiyac varmı?

Yer atmosferi astronomik müşahidələr üçün ciddi maneələr yaradır. Buludlu hava, temperatur dəyişiklikləri və atmosferin təlatümləri teleskopların dəqiqliyini azaldır. Bu səbəbdən alimlər uzun müddətdir ki, kosmosda və ya Ayın səthində teleskoplar qurmağın üstünlüklərini müzakirə edirlər. Ayın atmosferi olmadığı üçün orada müşahidələr daha dəqiq ola bilər. Ayın arxa tərəfi isə yerüstü radio siqnallarından uzaq olduğu üçün radio teleskoplar üçün ideal məkandır.

Optik interferometr: Ayda yeni tədqiqat imkanları

Son dövrlərdə Ayda teleskop qurmaq ideyası reallığa çevrilməyə başlayır. Keck Kosmik Tədqiqatlar İnstitutunun (KISS) son araşdırması Ay səthində optik interferometrin qurulmasını təklif edir. Bu texnologiya bir neçə teleskopun birgə işləyərək böyük bir virtual teleskop kimi fəaliyyət göstərməsinə imkan yaradır.

Çətinliklər və həll yolları

Ayın səthində teleskop qurmaq asan iş deyil. Ayın səthi tozla örtülüdür və bu toz həm aşındırıcı, həm də korroziya yarada biləcək xüsusiyyətlərə malikdir. Lakin alimlər artıq bu problemi həll etmək üçün texnologiyalar üzərində işləyirlər. Məsələn, Firefly Blue Ghost Mission 1 missiyasında istifadə edilən Elektrodinamik Toz Qoruyucusu bu sahədə uğurlu nəticələr əldə edib.

Ayrıca, Ayda gecə və gündüz arasındakı böyük temperatur fərqləri elektronika və optik sistemlər üçün problemlər yaradır. Amma bu məsələyə də həllər təklif edilir. Məsələn, teleskopları Ayın kölgəli bölgələrinə yerləşdirmək və ya regolitin izolyasiya xüsusiyyətlərindən istifadə etmək mümkündür.

Elmi əhəmiyyəti

Ayda qurulacaq optik interferometrin iki əsas üstünlüyü var: daha yüksək məkan dəqiqliyi və daha yüksək həssaslıq. Bu, astronomların uzun müddətdir cavabını axtardığı bir çox suala cavab tapmağa kömək edə bilər. Məsələn, qara dəliklərin birləşməsi zamanı baş verən 'son parsek problemi' və ya planetlərin formalaşma prosesləri daha yaxşı araşdırıla bilər.

Bundan əlavə, bu cür teleskoplar ekzoplanetlərin tədqiqində, ulduz partlayışlarının fizikasının öyrənilməsində və qalaktikalararası məsafələrin ölçülməsində inqilabi dəyişikliklər yarada bilər. Həmçinin, Ayda yerləşdirilmiş teleskoplar Yerə bənzər planetlərin axtarışında və onların atmosfer tərkibini anlamaqda mühüm rol oynaya bilər.

Gələcəkdə bizi nə gözləyir?

Tədqiqatçılar qeyd edirlər ki, artıq bəzi texnologiyalar hazırdır və Ayın səthinə çıxış imkanları da artır. Lakin bu layihənin reallaşması üçün daha çox infrastruktur, o cümlədən enerji mənbələri, rabitə və səthdə hərəkət qabiliyyəti təmin edilməlidir. Bundan əlavə, layihənin maliyyələşdirilməsi də həlledici əhəmiyyət daşıyır.

Ayda optik interferometrin qurulması kainatın sirlərini daha yaxşı anlamaq üçün böyük bir addım ola bilər. Alimlər bu layihənin elmi nəticələrinin bütün dünyaya fayda gətirəcəyinə əmindirlər.