NASA-nın növbəti böyük kosmik teleskop layihəsi olan Nancy Grace Roman Teleskopunun astronomik dünyada böyük həyəcan yaratdığı heç də təəccüblü deyil. Son tədqiqatlar göstərir ki, bu teleskop, 2027-ci ilin may ayından gec olmayaraq istifadəyə verilməsi planlaşdırılan və "Yüksək Enlikli Zaman Domeni Tədqiqatı" (High-Latitude Time-Domain Survey) müşahidə proqramını həyata keçirəcək olan Roman, 100,000-dək güclü kosmik partlayış aşkar edə bilər.

Bu güclü və şiddətli hadisələrə nəhəng ulduzların ölümünü xəbər verən supernovalar, iki neytron ulduzunun toqquşması nəticəsində baş verən kilonovalar və qidalanan superkütləvi qara dəliklərin "qəzəbli burp"ları daxildir. Hətta Roman, kainatın ilk nəsil ulduzlarının partlayıcı məhvinə də şahidlik edə bilər.

Bu partlayışlar elm adamlarına qaranlıq enerji fenomeninin sirrini açmağa kömək edə bilər. Bu, kainatın genişlənməsini sürətləndirən qəribə qüvvə kimi qəbul edilir və bir sıra digər kosmik sirrlərin açılmasına işıq tuta bilər. Baylor Universitetinin köməkçi professoru Benjamin Rose bildirib: "Qaranlıq enerjini, ölən ulduzları, qalaktik nəhəngləri və ya hətta indiyədək görmədiyimiz tamamilə yeni şeyləri araşdırmaq istəyirsinizsə, bu tədqiqat qızıl mədənidir."

Roman Teleskopu iki il ərzində hər beş gündə bir eyni geniş kosmik bölgəni müşahidə edərək bu partlayışları tapacaq. Daha sonra bu müşahidələr birləşdirilərək kosmik partlayışları əks etdirən filmlər yaradılacaq. Araşdırma qrupu Roman-ın 27,000 yeni tip Ia supernova, həmçinin 60,000 nüvə çökmə supernova kimi kosmik partlayışları aşkar edə biləcəyini proqnozlaşdırır. Bu tip partlayışlar astronomlara kainatın genişlənmə sürətini ölçməkdə və qaranlıq enerjinin zamanla necə dəyişdiyini anlamaqda kömək edəcək.

Roman eyni zamanda nadir kosmik hadisələri, məsələn, iki neytron ulduzunun toqquşmasından yaranan kilonovaları da izləyəcək. Bu hadisələr kainatda qızıl və gümüş kimi qiymətli metallarin mənşəyini anlamağa kömək edə bilər. Tədqiqatçılar Roman-ın bu tip yalnız 5 yeni kilonova aşkar edəcəyini təxmin edirlər, lakin bu kəşflər elm üçün böyük əhəmiyyət kəsb edə bilər.

Roman Teleskopunun ən həyəcanverici kəşflərindən biri kainatın ilk ulduzlarının qəribə partlayışlarını müşahidə etmək ola bilər. Tədqiqatçılar bu erkən nəhəng ulduzların müasir ulduzlardan fərqli olaraq "cüt qeyri-sabitlik supernovası" adlanan partlayışlarla sona çatdığını nəzəri olaraq irəli sürürlər. Bu tip partlayışlar heç bir qalığı geridə qoymur və təkcə həmin ulduzun ömrü boyu yaratdığı elementlərin izini buraxır.

Tədqiqat qrupu Roman-ın 10-a yaxın təsdiqlənmiş "cüt qeyri-sabitlik supernovası" kəşf edə biləcəyini proqnozlaşdırır. Benjamin Rose bu haqda deyir: "Düşünürəm ki, Roman ilk təsdiqlənmiş 'cüt qeyri-sabitlik supernovası'nı aşkar edəcək."

Bu araşdırma 15 iyul çərşənbə axşamı günü "The Astrophysical Journal"da dərc olunub.