NASA-nın Dawn missiyası 2015-ci ildə Ceres planetoidinə çatdıqda, alimlər və ictimaiyyət bu maraqlı və gözəl səma cismini ilk dəfə ətraflı şəkildə araşdırmaq imkanı qazandı. Əsas Asteroid Kəmərinin ən böyük cismi olan Ceres, kəmərin ümumi kütləsinin 39%-dən çoxunu təşkil edir və öz cazibə qüvvəsi təsiri altında yuvarlaq forma alan yeganə cisimdir. 2015-2018-ci illər arasında Dawn missiyasından əldə edilən məlumatlar bu buzlu planetoid haqqında çox maraqlı faktlar ortaya qoydu.

Alimlər əvvəllər Yupiterin Europa peyki və Saturnun Titan və Enceladus peykləri kimi, Ceresin də "Okean Dünyası" ola biləcəyini düşünürdülər. Bu, onun daxili hissəsində maye suyun mövcudluğunu və həyat üçün əlverişli şərait yarada biləcəyini nəzərdə tutur. Lakin Dawn missiyasından əldə edilən məlumatlar göstərdi ki, Ceresin daxili hissəsindəki temperatur suyun donmasının qarşısını alacaq qədər yüksək deyil və varsa da, maye suyun yalnız duzlu məhlul şəklində mövcud ola biləcəyini göstərir. Bununla belə, NASA alimlərinin apardığı yeni araşdırmalara görə, Ceres təxminən 2,5-4 milyard il əvvəl təkhüceyrəli həyat formaları üçün uyğun şəraitə malik ola bilərdi.

Bu tədqiqat Arizona Dövlət Universitetinin Yer və Kosmos Tədqiqatları Məktəbindən (SESE) Samuel W. Courville tərəfindən NASA-nın Jet Propulsion Laboratoriyasında (JPL) təcrübə keçərkən aparılıb. O, SESE, JPL, ASU-nun Molekulyar Elmlər Məktəbi və Vaşinqton Universitetinin Genom Elmləri Departamentindən olan bir çox tədqiqatçı ilə əməkdaşlıq edib. Onların tapıntıları 20 avqust tarixində "Science Advances" jurnalında dərc olunub.

Dawn missiyasından əldə edilən məlumatlara əsasən, alimlər müəyyən ediblər ki, Ceresin nüvəsində radioaktiv elementlərin parçalanmasından yaranan istilik daxili okeanın mövcudluğunu təmin etmək üçün kifayət deyil. Europa və Enceladus kimi "Okean Dünyalarından" fərqli olaraq, Ceres nəhəng bir planetin cazibə təsirindən yaranan gelgit istiliyindən faydalanmır. Dawn missiyasının əvvəlki tədqiqatları Ceresin səthindəki parlaq, əks etdirici ləkələrin əsasən səth altından çıxan maye sudan qalan duzlardan ibarət olduğunu göstərmişdi. Digər araşdırmalar isə səthində karbon tərkibli üzvi molekulların mövcudluğunu aşkar etmişdi.

Bu araşdırmada müəlliflər Ceresin daxili temperaturunu və tərkibini zamanla təqlid edən istilik və kimyəvi modellər hazırlayıblar. Onlar müəyyən ediblər ki, təxminən 2,5-4 milyard il əvvəl (təxminən 500 milyon - 2 milyard il əvvəl formalaşdıqdan sonra) Ceresin səthaltı bölgəsində stabilləşmiş isti su mənbəyi mövcud olub. Bu su, planetoid hələ gənc ikən, Ceresin qayalı və metal nüvəsindəki radioaktiv elementlərin parçalanması ilə qızdırılıb. Təhlillər həmçinin göstərib ki, bu su, nüvə və mantiya sərhədindəki metamorflaşmış qayalardan qaynayan qazlarla zəngin olub.

Bu nəticələr Ceresin keçmişdə həyat üçün lazım olan üçüncü və son elementi təmin etdiyini göstərir və Günəş Sistemindəki digər su ilə zəngin obyektlər üçün də əhəmiyyət daşıyır. Ceresin ölçüsünə bənzər (təxminən 940 km) bir çox planetoidlərdə radioaktiv parçalanma və ya nəhəng planetlərin cazibə təsiri ilə yaranan daxili istilik mexanizmləri kifayət qədər güclü deyil. Bu tapıntılar göstərir ki, bu səma cisimləri bu gün yaşayış üçün əlverişli olmasa da, keçmişdə ola bilərdi. NASA-nın mətbuat açıqlamasında Courville belə deyib: "Yer üzündə dərin yeraltından gələn isti su okeanla qarışanda, bu, mikroorqanizmlər üçün əsl ziyafət — kimyəvi enerji mənbəyi olur. Əgər Ceresin okeanında keçmişdə hidrotermal mayenin axını olub-olmadığını müəyyən edə bilsək, bu, böyük əhəmiyyət kəsb edə bilər."

Bu araşdırma həmçinin Günəş Sistemindəki digər su ilə zəngin obyektlərin öyrənilməsi üçün yeni yollar aça bilər. Gələcək missiyalar vasitəsilə bu obyektlərin daxili strukturları və tarixləri haqqında daha çox məlumat əldə etmək mümkün ola bilər.