Nəhəng sərbəst planetlər öz kiçik planet sistemlərini formalaşdıra bilər

St Andrews Universitetinin yeni araşdırması göstərir ki, nəhəng sərbəst planetlərin ulduza ehtiyac olmadan öz kiçik planet sistemlərini formalaşdırmaq potensialı var. Araşdırma nəticələri arXiv preprint serverində dərc edilib və James Webb Kosmik Teleskopunun (JWST) müşahidələrindən istifadə olunaraq 5–10 Yupiter kütləsinə malik gənc, təcrid olunmuş obyektlər araşdırılıb. Bu obyektlər xüsusiyyətlərinə görə nəhəng planetlərlə müqayisə oluna bilər, lakin nəhəng planetlərdən fərqli olaraq, ulduz ətrafında orbitdə deyillər; əksinə, kosmosda sərbəst şəkildə hərəkət edirlər.

Sərbəst planetləri müşahidə etmək çətindir, çünki onlar çox zəifdir və əsasən infraqırmızı şüalar yayırlar. Bununla belə, astrofizikada mühüm suallara cavab vermək potensialına malikdirlər. Mövcud tədqiqatlar göstərir ki, bu obyektlər ulduzlar kimi nəhəng qaz buludlarının çökməsindən yaranan ən aşağı kütləli obyektlərdir. Ulduzlardan fərqli olaraq, onların nüvələrində heç bir füzyon reaksiyalarına başlamaq üçün kifayət qədər kütlə yığılmır. Nəzəri olaraq, bəzilərinin planetlərə bənzər şəkildə ulduz ətrafında orbitdə formalaşması və sonradan öz "planet uşaq bağçalarından" çıxarılması mümkün ola bilər.

Fizika və Astronomiya Məktəbinin tədqiqatçıları ABŞ, İtaliya, İrlandiya, İngiltərə və Portuqaliyadan olan həmmüəlliflərlə birlikdə bu obyektlərdən səkkizini müşahidə edərək onların körpəlik dövrü haqqında daha çox məlumat əldə etməyə çalışıblar. Onlar dünyanın ən böyük kosmik teleskopu olan və son dərəcə həssas infraqırmızı alətlərlə təchiz edilmiş James Webb Kosmik Teleskopunun iki cihazından istifadə ediblər. 2024-cü ilin avqustundan oktyabrına qədər bu obyektlər üçün aparılan ətraflı spektroskopik müşahidələr misilsiz spektral əhatə dairəsi və həssaslıqla təhlil edilib.

Bu yeni iş bu obyektləri dərindən xarakterizə edir və onların Yupiterlə eyni ölçüdə kütləyə malik olduğunu təsdiqləyir. Onlardan altısında infraqırmızı şüalarda artıq yayılma müşahidə edilib ki, bu da onların yaxın ətrafında isti tozun olması ilə əlaqədardır. Bu, planetlərin doğulduğu yerlər olan disklərin düzləşdirilmiş strukturlarının xarakterik əlamətidir. Müşahidələr disklərdə silikat dənələrinin yayılması ilə bağlı müəyyən əlamətləri, toz böyüməsi və kristallaşmanı göstərir—bu, qayalı planetlərin formalaşmasının tipik ilk addımlarıdır. Silikat yayılması daha əvvəl ulduzlar və qəhvəyi cırtdanlar üçün müşahidə edilsə də, bu, planet kütləli obyektlərdə ilk aşkarlama hadisəsidir.

Bu iş St Andrews Universitetinin daha əvvəl dərc olunmuş və sərbəst planet kütləli obyektlərin ətrafındakı disklərin bir neçə milyon il davam edə biləcəyini, planetlərin formalaşması üçün kifayət qədər vaxt təmin etdiyini göstərən bir araşdırmasının üzərinə qurulub. Layihənin əsas araşdırıcısı Dr. Aleks Scholz deyib: “Bu araşdırmalar göstərir ki, kütlələri nəhəng planetlərin kütləsi ilə müqayisə oluna bilən obyektlər öz kiçik planet sistemlərini formalaşdırmaq potensialına malikdir. Bu sistemlər Günəş sistemi kimi ola bilər, sadəcə olaraq kütlə və ölçü baxımından 100 və ya daha çox dəfə kiçildilmiş formada. Belə sistemlərin həqiqətən mövcud olub-olmaması isə hələ sübut olunmalıdır.”

St Andrews Universitetindən baş müəllif Dr. Belinda Damian qeyd edib: “Bu kəşflər göstərir ki, planetlərin formalaşması üçün lazım olan tikinti blokları Yupiterdən cüzi böyük və kosmosda tək-tək hərəkət edən obyektlərin ətrafında belə tapıla bilər. Bu, planet sistemlərinin formalaşmasının yalnız ulduzlara məxsus olmadığını, həmçinin tək ulduzsuz dünyalarda da işləyə biləcəyini göstərir.”