Qurğuşunlu yanacağın aviasiyada istifadəsi

Dünya miqyasında qurğuşunlu yanacaqdan istifadə çoxdan dayandırılsa da, aviasiya sektorunda 'avgas' adlı yanacaq növü hələ də geniş yayılıb. Ən çox istifadə edilən 'avgas' növü 100LL-dir (100 oktan, aşağı qurğuşun tərkibli) və tərkibində bir litr üçün 0.56 qram tetraetil qurğuşun (TEL) ehtiva edir. TEL, yanacaqda 'anti-knock' agenti kimi işləyərək motorun təhlükəsizliyini təmin edir.

Qurğuşunun motorlarda rolu

Tetraetil qurğuşun motorlarda 'pre-detonasiya' hadisəsinin qarşısını alır. Bu, motor komponentlərinin zədələnməsini və motorun tamamilə sıradan çıxmasını önləyir. Aviasiya motorlarının dizaynı yüksək sıxılma nisbətləri ilə işlədiyi üçün, aşağı oktanlı yanacaq istifadə etmək motorun təhlükəsizliyinə ciddi təsir göstərə bilər.

Tarixi fon və inkişaf

Qurğuşunlu yanacaq ilk dəfə 1920-ci illərdə istifadəyə verildi, lakin 1960-cı illərdə qurğuşunun insan sağlamlığına təsiri ilə bağlı araşdırmalar başladıqdan sonra avtomobillərdə istifadəsi qadağan edildi. 1996-cı ildə ABŞ-da qurğuşunlu yanacaq benzin stansiyalarında tamamilə qadağan edildi, lakin aviasiya sektorunda bu qadağa tətbiq olunmadı. Bunun səbəbi, aviasiya motorlarının xüsusi dizaynı və qurğuşunsuz yanacaqla işləmək üçün uyğun olmamasıdır.

Qurğuşunsuz yanacaq alternativləri

Qurğuşunsuz yanacaq alternativləri mövcuddur. Məsələn, GAMI tərəfindən istehsal edilən G100UL yanacağı 100LL-ə uyğun bir yanacaq növüdür və 2024-cü ilin oktyabr ayında ilk dəfə istifadəyə verildi. Hazırda FAA və EAGLE təşkilatları qurğuşunsuz yanacaq növlərinin inkişafını sürətləndirmək üçün birgə çalışırlar. 2030-cu ilə qədər qurğuşunlu yanacaqdan tamamilə imtina edilməsi planlaşdırılır.

Çətinliklər və gələcək perspektivlər

Qurğuşunsuz yanacağa keçid prosesində bir sıra çətinliklər mövcuddur. Bu yanacaq növünün kütləvi istehsalı, yüksək performanslı və vintage motorlarda test edilməsi, yanacaq infrastrukturu və paylama sistemlərinin qurulması, həmçinin yerli və beynəlxalq səviyyədə siyasətlərin tətbiqi tələb olunur. FAA bu istiqamətdə əhəmiyyətli addımlar atır və qurğuşunsuz yanacaqla işləyə bilən təyyarələrin siyahısını daim yeniləyir.

Nəticə

Aviasiyada qurğuşunlu yanacaqdan imtina edilməsi həm ətraf mühit, həm də insan sağlamlığı üçün vacibdir. FAA və digər təşkilatlar bu keçidi təmin etmək üçün ciddi işlər görürlər. Gələcəkdə qurğuşunsuz yanacaq daha geniş yayılacaq və aviasiya sektorunda təhlükəsizliyi təmin edəcək.