1980-ci İllərin Araşdırmaları ilə Başlayan Bir Hekayə

2025-ci il Nobel Fizika Mükafatı üç görkəmli fizikə - Con Klark, Mişel H. Devoret və Con M. Martinisə təqdim olundu. Onlar 1980-ci illərdə kvant mexanikası sahəsində mühüm işlər görərək, atomların və subatom hissəciklərinin maneələri necə aşa bildiyini göstərən 'kvant tunelləmə' fenomenini sübut etdilər. O dövrə qədər bu hadisə sadəcə nəzəriyyədən ibarət idi. Lakin bu alimlər müqavimətsiz elektrik dövrəsi yaradaraq bu nəzəriyyəni praktikada təsdiqlədilər. Bu kəşf o zamandan bəri həm müasir tranzistorların, həm də kvant kompüterlərinin inkişafına yol açdı.

İnsanı Təsirləndirən Bir Mükafat

Con Klark Nobel mükafatını aldıqdan sonra jurnalistlərlə telefon danışığında deyib: 'Hazırda mobil telefonumdan danışıram və güman edirəm ki, siz də istifadə edirsiniz. Bu cihazların işləməsinin əsas səbəblərindən biri bizim apardığımız işlərdir.' O, mükafatı qazandığını öyrəndikdə 'tamamilə təəccübləndiyini' bildirib. Klark 1969-cu ildən Kaliforniya Universitetində professor kimi fəaliyyət göstərib və hazırda həmin universitetdə fəxri professor olaraq qalır.

Kvant Kompüterlərinin Əsasını Qoyan İşlər

Con M. Martinis və Mişel H. Devoret isə kvant kompüterlərinin inkişafında birbaşa iştirak ediblər. Martinis 2019-cu ildə Google-un Kvant Süni İntellekt komandası ilə birgə 'kvant üstünlüyü' əldə etdiklərini elan etmişdi. O vaxt bu, ən sürətli superkompüterdən belə daha sürətli bir problemi həll edə bilən ilk kompüter idi. Hal-hazırda Martinis həm Yel Universitetində, həm də Kaliforniya Universitetində dərs deyir. Devoret isə Google-un Kvant Süni İntellekt komandasında kvant avadanlıqları üzrə baş alim kimi çalışır və Santa Barbara Universitetində professorluq edir.

İnsanlığa, Elmə və Texnologiyaya Təsir

Bu üç alim, Maks Plank (1918) və Albert Eynşteyn (1921) kimi elmin nəhəngləri ilə eyni sırada yer alaraq, Nobel Mükafatı ilə təltif olunan elm adamlarının seçilmiş qrupuna qoşuldu. Onların işi təkcə elm sahəsini dəyişmək deyil, həm də gündəlik həyatımıza təsir etmək baxımından mühüm əhəmiyyət daşıyır. Kvant texnologiyalarının gətirdiyi perspektivlərdən biri kimi, artıq kvant kompüterləri elmi araşdırmalardan tutmuş, iqlim dəyişikliyi modellərinə qədər bir çox sahədə inqilabi yeniliklər vəd edir. İnsanlıq bu texnologiyanın potensialını hələ tam mənimsəməmiş olsa da, gələcəkdə onun təsiri daha geniş hiss ediləcək.