O4 Missiyası: Qravitasiya Dalğaları Araşdırmalarında Yeni Dövr

LIGO–Virgo–KAGRA qravitasiya dalğası detektorları şəbəkəsi iki il davam edən O4 kampaniyasını tamamlayıb. 2023-cü ilin mayından 2025-ci ilin sonuna qədər davam edən bu müşahidə dövrü qravitasiya dalğalarının kəşfində yeni bir mərhələ açıb. Alimlər bu müddət ərzində 250-yə yaxın yeni qravitasiya dalğası siqnalını qeydə alıblar ki, bu da ümumilikdə indiyədək aşkar edilən 350 hadisənin əksəriyyətini təşkil edir.

Qravitasiya Dalğaları Nədir?

Qravitasiya dalğaları, Albert Eynşteynin ümumi nisbilik nəzəriyyəsi ilə proqnozlaşdırılan zaman-məkan dalğalanmalarıdır. Bu dalğalar qara dəliklər və neytron ulduzlarının toqquşması kimi böyük kütlələrin sürətlə hərəkəti nəticəsində yaranır. Qravitasiya dalğaları işıqdan fərqli olaraq maddənin içindən maneəsiz keçərək, teleskoplarla görünməyən hadisələr haqqında saf məlumat daşıyır.

Yeni Kəşflərə Yol Açan Texnoloji Təkmilləşmələr

O4 dövründə əldə edilən nailiyyətlər, detektorların həssaslığının artırılması ilə birbaşa əlaqəlidir. Lazer sistemləri, güzgülər və izolyasiya mexanizmlərində aparılan təkmilləşdirmələr alimlərə daha zəif qravitasiya siqnallarını aşkar etməyə imkan verib. Bu yeniliklər sayəsində qara dəlik və neytron ulduzlarının birləşmə hadisələri daha dəqiq qeydə alınıb.

Əsas Kəşflər

Hokinqin Qara Dəlik Nəzəriyyəsinin Testi

GW250114 siqnalı iki qara dəliyin birləşməsini qeydə alıb və bu hadisə Stiven Hokinqin 1971-ci ildə irəli sürdüyü nəzəriyyəni təsdiqləyib. Alimlər müşahidə ediblər ki, birləşmədən sonra yaranan qara dəliyin səthi nəzəriyyəyə uyğun olaraq genişlənib.

İkinci Nəsil Qara Dəliklər

GW241011 və GW241110 siqnalları alimlərə ikinci nəsil qara dəlikləri aşkar etməyə imkan verib. Bu obyektlər əvvəlki qara dəliklərin birləşməsindən yaranıb və yalnız qravitasiya dalğaları vasitəsilə müşahidə edilə bilər.

Ən Böyük Qara Dəlik Birləşməsi

GW231123 siqnalı, Günəşin kütləsindən 225 dəfə böyük olan ən iri qara dəlik birləşməsini qeydə alıb. Bu hadisə mövcud astrofizika modellərinə yeni suallar gətirib və alimləri qara dəliklərin yaranma və inkişaf proseslərini yenidən nəzərdən keçirməyə vadar edib.

Gələcək Planlar

O4 kampaniyasının tamamlanması ilə alimlər qravitasiya dalğası detektorlarının həssaslığını daha da artırmaq üçün texnoloji yeniliklərə hazırlaşırlar. 2026-cı ilin sonlarında başlanması planlaşdırılan O5 müşahidə dövrü, kosmosun daha dərin sirlərini açmağa imkan verəcək.

Bu kəşflər qara dəliklər, ekzotik kosmik mühitlər və kainatı formalaşdıran gizli dinamikalar haqqında daha geniş biliklər təqdim edəcək.