Astronomlar, Hubble Kosmos Teleskopu vasitəsilə əldə edilən təsvirlərdən istifadə edərək "sahibsiz planet" kimi tanınan qəribə bir göy cismini araşdırmaqda mühüm irəliləyiş əldə ediblər. Bu kəşf OGLE-2023-BLG-0524 adlanan qısa astronomik hadisə ilə bağlıdır, hansı ki, 2023-cü ilin may ayında yerüstü teleskoplar tərəfindən aşkar edilib. Hadisə cəmi səkkiz saat davam edib və Albert Eynşteyn tərəfindən irəli sürülmüş "qravitasiya mikrolensinqi" nəticəsində baş verib. Bu fenomen zamanı kütləvi bir obyekt, daha uzaq bir obyektin işığını böyüdərək keçici bir parlaqlaşma effekti yaradır.

Bu hadisəni qeyri-adi edən məqam odur ki, astronomlar həmin göy üzərindəki sahənin Hubble teleskopu tərəfindən 1997-ci ildə təsadüfi şəkildə fotoşəkilləndiyini aşkar ediblər. Bu təsvirlər başqa bir mikrolensinq hadisəsinin müşahidəsi zamanı çəkilmişdi və nəticədə 2023-cü ildə aşkar edilmiş bu hadisə ilə 25 illik bir zaman fərqi ortaya çıxdı. Bu, öz növbəsində, əvvəlki tədqiqatlardan daha uzun müddətli bir baza təmin edib.

Qısa müddətli OGLE-2023-BLG-0524 hadisəsi, "sərbəst üzən planet" kimi tanınan, heç bir ulduz sistemi ilə bağlı olmayan planetin mövcudluğunu irəli sürür. Bu cür planetlər, adətən digər planetlərlə qravitasiya qarşılıqlı təsirləri, sıx ulduz qruplarındakı toqquşmalar və ya ana ulduzlarının məhvi nəticəsində öz sistemlərindən kənarlaşdırılır. Bu planetlər öz işıqlarını yaymadıqları üçün onları aşkar etmək olduqca çətindir. Lakin qravitasiya mikrolensinqi, onları tapmaq üçün istifadə edilən azsaylı üsullardan biridir.

Hubble teleskopunun 1997-ci ildə çəkdiyi arxiv fotoşəkilləri bu hadisəni araşdırmaq üçün xüsusi əhəmiyyət daşıyır. Varşava Universitetindən Mateuş Kapusta və digər tədqiqatçılardan ibarət bir qrup, həmin təsvirlərdə planetin mümkün ulduz yoldaşını axtarıb. Əgər bu obyekt bir ulduz ətrafında geniş orbitdə yerləşən planet olsaydı, ulduz 25 il əvvəl çəkilmiş yüksək dəqiqlikli Hubble təsvirlərində görünməli idi. Lakin tədqiqatçılar heç bir ulduz yoldaşı aşkar etməyiblər, bu da bu obyektin həqiqətən sərbəst üzən bir planet olduğunu gücləndirir.

Tədqiqatçılar, OGLE-2023-BLG-0524 obyektinin kütləsinin Yer ilə Saturn arasında olduğunu təxmin edirlər. Bu, obyektin qalaktikamızın diskində və ya mərkəzi bölgəsində yerləşməsindən asılıdır. Tədqiqatın nəticələri arXiv preprint serverində dərc edilmişdir və arxiv teleskop məlumatlarının elmi dəyərini nümayiş etdirir. 1997-ci ildəki Hubble müşahidələri tamamilə fərqli bir mikrolensinq hadisəsini izləmək üçün aparılmışdı və təsadüfən 2023-cü ildəki hadisənin yerini də əhatə etmişdi.

Araşdırma həmçinin Hubble teleskopunun məhdudiyyətlərini də üzə çıxarıb. 1997-ci il təsvirləri yüksək dəqiqlikli olsa da, qısa ekspozisiya müddəti ilə çəkildiyi üçün nisbətən dayaz idi. Komanda yalnız parlaqlığı 21.7 ulduz ölçüsündən yüksək olan ulduz yoldaşlarını istisna edə bilib. Bu isə daha sönük qırmızı cırtdan ulduzların hələ də təsvirlərdə gizlənə biləcəyini göstərir.

Gələcəkdə daha güclü teleskoplar, məsələn, Ceyms Vebb Kosmos Teleskopu, daha zəif ulduzları aşkar etmək və bu cür hadisələrin təbiətini daha dəqiq müəyyən etmək üçün istifadə ediləcək. 2027-ci ildə buraxılması planlaşdırılan Nancy Grace Roman Kosmos Teleskopu geniş miqyaslı mikrolensinq tədqiqatları aparacaq və minlərlə yeni sərbəst üzən planet kəşf edəcək. Bu missiyalar digər teleskopların arxiv müşahidələri ilə birgə, qalaktikamızda gəzən sərbəst planetlərin əsl sayını müəyyən etməyə kömək edə bilər.