Fishacre və Orta Əsr Astronomiyası

1240-cı illərdə Oxford Universitetində çalışan rahib Richard Fishacre, işıq və rəngin təbiətini araşdıraraq ulduz və planetlərin Yer üzündəki dörd əsas elementdən – od, su, torpaq və havadan – ibarət olduğunu iddia etdi. Bu fikri ilə o, Aristotelin 'beşinci element' nəzəriyyəsini rədd edərək dövrün elmi ortodoksiyasını sarsıtdı.

Aristotelin 'Beşinci Element' Nəzəriyyəsi

Antik Yunan filosofu Aristotelə görə, ulduzlar və planetlər xüsusi bir 'beşinci elementdən' – 'quinta essentia' – ibarət idi. Bu element mükəmməl və dəyişməz sayılırdı. Fishacre isə bu fikrin yanlış olduğunu düşünürdü və öz araşdırmaları ilə bunu sübut etməyə çalışırdı.

İşıq və Rəngin Gücü

Fishacre, rəngin adətən qeyri-şəffaf cisimlərə aid olduğunu və bu cisimlərin bir neçə elementdən ibarət olduğunu qeyd edirdi. Ulduzların və planetlərin işığı isə zəif rənglərlə müşahidə olunur – məsələn, Mars qırmızı, Venera isə sarı rəngdə görünür. Bu, onların sadəcə 'beşinci elementdən' deyil, dörd əsas elementdən ibarət olduğunu göstərirdi.

Ayın Sirri

Fishacre üçün ən güclü sübut Ay idi. Ayın rəngi və Günəş tutulması zamanı işığın keçməməsi onun şəffaf 'beşinci elementdən' ibarət olmadığını sübut edirdi. Fishacre belə nəticəyə gəlirdi ki, Ay Yer elementlərindən ibarətdir, bu isə ulduz və planetlər üçün də eyni olmalıdır.

Elmi Cəsarət və Risklər

Bu fikirləri ilə Fishacre böyük risklərə gedirdi. O, dövrün Aristotel tərəfdarları tərəfindən sərt tənqidə məruz qaldı və hətta Paris Universitetində onun fikirləri rədd edildi. Lakin Fishacre öz mövqeyində qəti idi.

Müasir Astronomiyanın Təsdiqi

Müasir astrofizika Fishacre-in mövqeyini təsdiqlədi. James Webb kosmik teleskopu, məsələn, 244 işıq ili uzaqlıqdakı TOI-421 b planetinin atmosferində su və kükürd dioksid olduğunu müəyyən etdi. Bu araşdırma Fishacre-in işıq və rəngdən istifadə metoduna bənzər idi. Fishacre-in cəsarətli fikirləri, demək olar ki, 800 il sonra müasir elmin əsas prinsipləri ilə uyğunlaşır.

İnsanlıq Üçün Dərs

Fishacre-in hekayəsi bizə elmi cəsarətin və stereotipləri sarsıtmağın əhəmiyyətini xatırladır. Onun işığı və rəngi araşdıraraq ulduzların sirrini açması, dövrünün elmi düşüncəsinə meydan oxuyan bir addım idi və bu, insanlığın elmə olan marağını artırmağa davam edir.