Qalaktika toqquşmaları və qara dəliklərin aktivləşməsi

Alimlər təsdiqləyiblər ki, nəhəng qalaktikaların toqquşması nəticəsində onların mərkəzindəki qara dəliklər aktivləşir. Bu fenomen Avropa Kosmik Agentliyinin Euclid teleskopu və süni intellekt aləti vasitəsilə aşkar edilib.

Euclid teleskopu qaranlıq maddə və qaranlıq enerjini öyrənmək üçün nəzərdə tutulub və milyardlarla qalaktikanı müşahidə edir. Alimlər bu teleskopun çəkdiyi bir milyon qalaktikanın kiçik bir hissəsini analiz edərək, aktiv qalaktik nüvələrin (AGN) yaranma səbəblərini araşdırıblar. AGN, qalaktikanın mərkəzində yerləşən nəhəng qara dəliklərin birdən-birə böyük miqdarda maddə udmağa başlaması ilə yaranır. Bu proses zamanı maddə qara dəliyin ətrafında toplanaraq, parlaq bir disk əmələ gətirir və güclü enerjili şüalar yayılır.

Süni intellektin rolu

Euclid əməkdaşlığı alimləri qalaktikaları iki kateqoriyaya bölüblər: toqquşan qalaktikalar və toqquşmayanlar. Süni intellekt aləti isə bu qalaktikalardakı AGN-ləri müəyyən edib və onların enerjisini ölçüb. Nəticələr göstərib ki, toqquşan qalaktikalarda AGN-lərin sayı iki-altı dəfə çoxdur. Əgər toqquşma yeni başlayıbsa və qalaktikanın mərkəzi qalın tozla örtülmüşsə, bu rəqəm altı dəfə artır. Toqquşma sona yaxınlaşdıqda və toz tamamilə dağıldıqda, AGN-lərin sayı iki dəfə artır.

Nəticələr və insanlıq üçün əhəmiyyəti

Bu tədqiqat qalaktika toqquşmalarının AGN-lərin yaranmasında əsas səbəb olduğunu təsdiqləyir. Alimlər bildirirlər ki, ən parlaq AGN-lərin yaranması yalnız toqquşmalarla mümkün ola bilər. Bu fenomen qalaktikaların təkamülündə mühüm rol oynayır, çünki AGN-lər qalaktikadakı molekulyar qazı qızdıraraq ulduz yaranmasını dayandıra bilər.

Bu kəşf, qalaktika təkamülünü daha yaxşı modelləşdirmək və kainatın dərinliklərində baş verən prosesləri anlamaq üçün vacibdir. Tədqiqatın nəticələri "Astronomy & Astrophysics" jurnalında dərc ediləcək və artıq ilkin versiyalar nəşr olunub.