Qara dəlik ulduzu məhv etdi: Sirli hadisə - Tech Xəbər

Elm və Kosmos

Qara dəlik ulduzu məhv etdi: Sirli hadisə

1
Link kopyalandı

22

19.10.2025, 09:37

Süni intellekt

Oxumaq vaxt alır?

Məqalələri dinləyə bilərsiz

Qalaktikanın mərkəzindən uzaqda baş verən sirli hadisə

650 milyon işıq ili uzaqlıqda yerləşən bir qalaktikada qeyri-adi bir hadisə baş verib. Nəhəng qara dəlik bir ulduzu parçalayıb və nəticədə iki güclü radio dalğa partlayışı yayılıb. Bu hadisə qara dəliklərin davranışı ilə bağlı mövcud fikirləri yenidən nəzərdən keçirməyə səbəb olub.

Hadisənin qeydə alınması

Qara dəlik tərəfindən ulduzun məhvi – "tidal disruption event" (TDE) adlanan fenomen – ilk dəfə 2024-cü ildə Kaliforniyada yerləşən Palomar Rəsədxanasında Zwicky Tranzient Tesis tərəfindən optik parıltı olaraq aşkar edilib. Bu TDE "AT 2024tvd" adı ilə qeyd edilib. Hadisənin gedişatı 10 ay ərzində müxtəlif teleskoplar vasitəsilə izlənilib. Radio dalğalar 80 və 194 gün gecikmə ilə iki ayrı partlayış şəklində qeydə alınıb.

Qara dəliklərin davranışında yeni müşahidə

Mütəxəssisləri daha çox təəccübləndirən hadisənin yeri olub. TDE qalaktikanın mərkəzindən 2600 işıq ili uzaqlıqda baş verib. Ümumiyyətlə, belə hadisələr qalaktikanın mərkəzində, superkütləvi qara dəliklərin yerləşdiyi yerlərdə meydana gəlir. Bu, yalnız üç dəfə müşahidə edilmiş nadir bir hadisədir.

Kaliforniya Universitetindən İtai Sfaradi deyib: 'Heç vaxt qalaktikanın mərkəzindən uzaqda belə parlaq radio dalğa yayılması görməmişdik. Bu, qara dəliklərin davranışını necə başa düşdüyümüzü dəyişir.'

Qara dəlikdən yayılan sirli partlayışlar

Birinci radio partlayış zamanı rentgen şüaları da qeydə alınıb. Alimlər bunun qara dəliyin maqnit sahələri tərəfindən ulduzun qalıqlarını geri atması nəticəsində baş verdiyini düşünürlər. İkinci radio partlayış isə daha da sirli olub. Alimlər bunun ya işıq sürətinin yarısı ilə hərəkət edən materialın jet forması, ya da işıq sürətinə yaxın olan sürətlə hərəkət edən başqa bir jet olduğunu ehtimal edirlər. Partlayışların dəqiq səbəbi və bir-biri ilə əlaqəsi hələ də müəmmalıdır.

Qara dəliyin mənşəyi

Sfaradi və onun həmkarlarının fikrincə, bu qara dəlik "ara kütlə qara dəlik" ola bilər. Onun kütləsi Günəşin kütləsindən 1000 ilə 100000 dəfə çox ola bilər. Qara dəlik ya qalaktika mərkəzindəki üçlü qara dəlik qarşılıqlı təsiri nəticəsində atılıb, ya da kiçik bir qalaktikanın mərkəzi qara dəliyi olub və daha böyük bir qalaktika ilə toqquşmadan sonra yeni qalaktika içində "sərgərdan" vəziyyətə düşüb.

Nəticələr və gələcək araşdırmalar

Hadisə alimlərə qara dəliklərin necə işlədiyini anlamaq üçün yeni imkanlar yaradıb. Nəticələr 13 oktyabr 2025-ci ildə "The Astrophysical Journal Letters" jurnalında dərc edilib.

Bu sirli hadisə qara dəliklər haqqında mövcud nəzəriyyələri dəyişdirə bilər və gələcəkdə bu fenomenlərin daha dərindən öyrənilməsinə təkan verəcək.

1
Link kopyalandı

Bir istifadəçi, ChatGPT-ni kalkulyatorda işə salmağı bacarıb! (VİDEO)