Ozon təbəqəsinin əhəmiyyəti və mövcud vəziyyət

Ozon təbəqəsi Yerin stratosferində yerləşən, 10-50 kilometr yüksəklikdə yerləşən nazik qaz təbəqəsidir. Bu təbəqə Günəşin ultrabənövşəyi-B şüalarını udaraq insan sağlamlığını qoruyur, dəri xərçəngi, katarakta, immun sisteminin zəifləməsi və DNT zədələnməsinin qarşısını alır. Ətraf mühitə təsiri ilə yanaşı, bu şüalar kənd təsərrüfatı məhsullarına, məsələn, düyü və soya kimi məhsullara mənfi təsir edərək məhsuldarlığı azalda bilər.

Ozon böhranından əməkdaşlığa doğru

1970-ci illərdə Mario Molina və F. Sherwood Rowland tərəfindən aparılan araşdırmalar göstərdi ki, xlorofluorokarbonlar (CFC) ozon molekullarını parçalayır. Bir CFC molekulunun tərkibindəki xlor atomu 100000-dən çox ozon molekulunu məhv edə bilər. Bu kəşf 1985-ci ildə Antarktida üzərində ozon dəliyinin aşkarlanması ilə təsdiqləndi. Nəticədə, dövlətlər Vyana Konvensiyası və Monreal Protokolu vasitəsilə ozonu məhv edən maddələrin istifadəsini məhdudlaşdırdı. Hava spreyləri, soyuducular və kondisionerlər kimi gündəlik istifadə olunan məhsullar yenidən dizayn edildi və bu maddələrdən təmizləndi.

İrəliləyişlər və yeni risklər

Dünya Meteorologiya Təşkilatının məlumatına görə, ozon təbəqəsi 2040-cı ilə qədər qlobal səviyyədə, 2045-ci ilə qədər Arktikada və 2066-cı ilə qədər Antarktida üzərində 1980-ci il səviyyəsinə qayıda bilər. Lakin hidroflüorkarbonlar (HFC), CFC-lərin əsas alternativləri, ozonu parçalamasa da, çox güclü istixana qazlarıdır. HFC-lərin iqlimə təsirini azaltmaq üçün aşağı istilik potensialına malik texnologiyalara keçid, səmərəli soyutma sistemlərinin istifadəsi və sızmaların qarşısını almaq vacibdir.

İqlim dəyişikliyi ilə bağlı yeni çağırışlar

Monreal Protokoluna edilən Kigali düzəlişinin tam tətbiqi əsrin sonuna qədər qlobal temperaturun 0.5°C azalmasına kömək edə bilər. Enerji səmərəli soyutma ilə birləşdikdə bu təsir iki dəfə arta bilər. Dünya Ozon Günü sübut edir ki, qlobal əməkdaşlıq işləyir və elm əsaslı siyasətlər ictimai sağlamlıq böhranının qarşısını almaqda mühüm rol oynayır. İqlim dəyişikliyi ilə mübarizə isə daha böyük təciliyyət tələb edir. Hər bir dərəcə fərqi vacibdir, hər bir fəaliyyət əhəmiyyətlidir.